ਹਰਿਵੰਸ਼ ਰਾਏ ਬੱਚਨ ਦੀ ਕਵਿਤਾ
ਵ੍ਰਿਕਸ਼ ਹੋਂ ਭਲੇ ਖੜੇ,
ਹੋਂ ਘਨੇ ਹੋਂ ਬੜੇ,
ਏਕ ਪਤ੍ਰ ਛਾਂਹ ਭੀ,
ਮਾਂਗ ਮਤ, ਮਾਂਗ ਮਤ, ਮਾਂਗ ਮਤ,
ਅਗਨੀਪਥ ਅਗਨੀਪਥ ਅਗਨੀਪਥ।
ਤੂ ਨ ਥਕੇਗਾ ਕਭੀ,
ਤੂ ਨ ਰੁਕੇਗਾ ਕਭੀ,
ਤੂ ਨ ਮੁੜੇਗਾ ਕਭੀ,
ਕਰ ਸ਼ਪਥ, ਕਰ ਸ਼ਪਥ, ਕਰ ਸ਼ਪਥ,
ਅਗਨੀਪਥ ਅਗਨੀਪਥ ਅਗਨੀਪਥ।
ਯਹ ਮਹਾਨ ਦ੍ਰਿਸ਼ਯ ਹੈ,
ਚਲ ਰਹਾ ਮਨੁਸ਼ਯ ਹੈ,
ਅਸ਼ਰੂ ਸ਼ਵੇਤ ਰਕਤ ਸੇ,
ਲਥਪਥ ਲਥਪਥ ਲਥਪਥ,
ਅਗਨੀਪਥ ਅਗਨੀਪਥ ਅਗਨੀਪਥ।
ਚਲ ਮਰਦਾਨੇ, ਸੀਨਾ ਤਾਨੇ,
ਹਾਥ ਹਿਲਾਤੇ, ਪਾਂਵ ਬੜ੍ਹਾਤੇ,
ਮਨ ਮੁਸਕਾਤੇ, ਗਾਤੇ ਗੀਤ ।
ਏਕ ਹਮਾਰਾ ਦੇਸ਼, ਹਮਾਰਾ
ਵੇਸ਼, ਹਮਾਰੀ ਕੌਮ, ਹਮਾਰੀ
ਮੰਜ਼ਿਲ, ਹਮ ਕਿਸਸੇ ਭਯਭੀਤ ।
ਚਲ ਮਰਦਾਨੇ, ਸੀਨਾ ਤਾਨੇ,
ਹਾਥ ਹਿਲਾਤੇ, ਪਾਂਵ ਬੜ੍ਹਾਤੇ,
ਮਨ ਮੁਸਕਾਤੇ, ਗਾਤੇ ਗੀਤ ।
ਹਮ ਭਾਰਤ ਕੀ ਅਮਰ ਜਵਾਨੀ,
ਸਾਗਰ ਕੀ ਲਹਰੇਂ ਲਾਸਾਨੀ,
ਗੰਗ-ਜਮੁਨ ਕੇ ਨਿਰਮਲ ਪਾਨੀ,
ਹਿਮਗਿਰਿ ਕੀ ਊਂਚੀ ਪੇਸ਼ਾਨੀ
ਸਬਕੇ ਪ੍ਰੇਰਕ, ਰਕਸ਼ਕ, ਮੀਤ ।
ਚਲ ਮਰਦਾਨੇ, ਸੀਨਾ ਤਾਨੇ,
ਹਾਥ ਹਿਲਾਤੇ, ਪਾਂਵ ਬੜ੍ਹਾਤੇ,
ਮਨ ਮੁਸਕਾਤੇ, ਗਾਤੇ ਗੀਤ ।
ਜਗ ਕੇ ਪਥ ਪਰ ਜੋ ਨ ਰੁਕੇਗਾ,
ਜੋ ਨ ਝੁਕੇਗਾ, ਜੋ ਨ ਮੁੜੇਗਾ,
ਉਸਕਾ ਜੀਵਨ, ਉਸਕੀ ਜੀਤ ।
ਚਲ ਮਰਦਾਨੇ, ਸੀਨਾ ਤਾਨੇ,
ਹਾਥ ਹਿਲਾਤੇ, ਪਾਂਵ ਬੜ੍ਹਾਤੇ,
ਮਨ ਮੁਸਕਾਤੇ, ਗਾਤੇ ਗੀਤ ।
ਪੂਰਵ ਚਲਨੇ ਕੇ ਬਟੋਹੀ, ਬਾਟ ਕੀ ਪਹਚਾਨ ਕਰ ਲੇ
ਪੁਸਤਕੋਂ ਮੇਂ ਹੈ ਨਹੀਂ ਛਾਪੀ ਗਈ ਇਸਕੀ ਕਹਾਨੀ,
ਹਾਲ ਇਸਕਾ ਗਿਆਤ ਹੋਤਾ ਹੈ ਨ ਔਰੋਂ ਕੀ ਜ਼ਬਾਨੀ,
ਅਨਗਿਨਤ ਰਾਹੀ ਗਏ ਇਸ ਰਾਹ ਸੇ, ਉਨਕਾ ਪਤਾ ਕਯਾ,
ਪਰ ਗਏ ਕੁਛ ਲੋਗ ਇਸ ਪਰ ਛੋੜ ਪੈਰੋਂ ਕੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ,
ਯਹ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਮੂਕ ਹੋਕਰ ਭੀ ਬਹੁਤ ਕੁਛ ਬੋਲਤੀ ਹੈ,
ਖੋਲ ਇਸਕਾ ਅਰਥ, ਪੰਥੀ, ਪੰਥ ਕਾ ਅਨੁਮਾਨ ਕਰ ਲੇ।
ਪੂਰਵ ਚਲਨੇ ਕੇ ਬਟੋਹੀ, ਬਾਟ ਕੀ ਪਹਚਾਨ ਕਰ ਲੇ।
ਹੈ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਿਸ ਜਗਹ ਪਰ ਸਰਿਤ, ਗਿਰਿ, ਗਹਵਰ ਮਿਲੇਂਗੇ,
ਹੈ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਿਸ ਜਗਹ ਪਰ ਬਾਗ ਵਨ ਸੁੰਦਰ ਮਿਲੇਂਗੇ,
ਕਿਸ ਜਗਹ ਯਾਤ੍ਰਾ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਏਗੀ, ਯਹ ਭੀ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤ,
ਹੈ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਬ ਸੁਮਨ, ਕਬ ਕੰਟਕੋਂ ਕੇ ਸ਼ਰ ਮਿਲੇਂਗੇ
ਕੌਨ ਸਹਸਾ ਛੂਟ ਜਾਏਂਗੇ, ਮਿਲੇਂਗੇ ਕੌਨ ਸਹਸਾ,
ਆ ਪੜੇ ਕੁਛ ਭੀ, ਰੁਕੇਗਾ ਤੂ ਨ, ਐਸੀ ਆਨ ਕਰ ਲੇ।
ਪੂਰਵ ਚਲਨੇ ਕੇ ਬਟੋਹੀ, ਬਾਟ ਕੀ ਪਹਚਾਨ ਕਰ ਲੇ।
ਕੌਨ ਕਹਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸਵਪਨੋਂ ਕੋ ਨ ਆਨੇ ਦੇ ਹ੍ਰਿਦਯ ਮੇਂ,
ਦੇਖਤੇ ਸਬ ਹੈਂ ਇਨ੍ਹੇਂ ਅਪਨੀ ਉਮਰ, ਅਪਨੇ ਸਮਯ ਮੇਂ,
ਔਰ ਤੂ ਕਰ ਯਤਨ ਭੀ ਤੋ, ਮਿਲ ਨਹੀਂ ਸਕਤੀ ਸਫਲਤਾ,
ਯੇ ਉਦਯ ਹੋਤੇ ਲਿਏ ਕੁਛ ਧਯੇਯ ਨਯਨੋਂ ਕੇ ਨਿਲਯ ਮੇਂ,
ਕਿੰਤੁ ਜਗ ਕੇ ਪੰਥ ਪਰ ਯਦਿ, ਸਵਪਨ ਦੋ ਤੋ ਸਤਯ ਦੋ ਸੌ,
ਸਵਪਨ ਪਰ ਹੀ ਮੁਗਧ ਮਤ ਹੋ, ਸਤਯ ਕਾ ਭੀ ਗਿਆਨ ਕਰ ਲੇ।
ਪੂਰਵ ਚਲਨੇ ਕੇ ਬਟੋਹੀ, ਬਾਟ ਕੀ ਪਹਚਾਨ ਕਰ ਲੇ।
ਸਵਪਨ ਆਤਾ ਸਵਰਗ ਕਾ, ਦ੍ਰਿਗ-ਕੋਰਕੋਂ ਮੇਂ ਦੀਪਤੀ ਆਤੀ,
ਪੰਖ ਲਗ ਜਾਤੇ ਪਗੋਂ ਕੋ, ਲਲਕਤੀ ਉਨਮੁਕਤ ਛਾਤੀ,
ਰਾਸਤੇ ਕਾ ਏਕ ਕਾਂਟਾ, ਪਾਂਵ ਕਾ ਦਿਲ ਚੀਰ ਦੇਤਾ,
ਰਕਤ ਕੀ ਦੋ ਬੂੰਦ ਗਿਰਤੀਂ, ਏਕ ਦੁਨਿਯਾ ਡੂਬ ਜਾਤੀ,
ਆਂਖ ਮੇਂ ਹੋ ਸਵਰਗ ਲੇਕਿਨ, ਪਾਂਵ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਪਰ ਟਿਕੇ ਹੋਂ,
ਕੰਟਕੋਂ ਕੀ ਇਸ ਅਨੋਖੀ ਸੀਖ ਕਾ ਸੰਮਾਨ ਕਰ ਲੇ।
ਪੂਰਵ ਚਲਨੇ ਕੇ ਬਟੋਹੀ, ਬਾਟ ਕੀ ਪਹਚਾਨ ਕਰ ਲੇ।
ਯਹ ਬੁਰਾ ਹੈ ਯਾ ਕਿ ਅੱਛਾ, ਵਯਰਥ ਦਿਨ ਇਸ ਪਰ ਬਿਤਾਨਾ,
ਅਬ ਅਸੰਭਵ ਛੋੜ ਯਹ ਪਥ ਦੂਸਰੇ ਪਰ ਪਗ ਬੜ੍ਹਾਨਾ,
ਤੂ ਇਸੇ ਅੱਛਾ ਸਮਝ, ਯਾਤ੍ਰਾ ਸਰਲ ਇਸਸੇ ਬਨੇਗੀ,
ਸੋਚ ਮਤ ਕੇਵਲ ਤੁਝੇ ਹੀ ਯਹ ਪੜਾ ਮਨ ਮੇਂ ਬਿਠਾਨਾ,
ਹਰ ਸਫਲ ਪੰਥੀ ਯਹੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਲੇ ਇਸ ਪਰ ਬੜ੍ਹਾ ਹੈ,
ਤੂ ਇਸੀ ਪਰ ਆਜ ਅਪਨੇ ਚਿੱਤ ਕਾ ਅਵਧਾਨ ਕਰ ਲੇ।
ਪੂਰਵ ਚਲਨੇ ਕੇ ਬਟੋਹੀ, ਬਾਟ ਕੀ ਪਹਚਾਨ ਕਰ ਲੇ।
ਆਜ ਮੁਝਸੇ ਬੋਲ, ਬਾਦਲ!
ਤਮ ਭਰਾ ਤੂ, ਤਮ ਭਰਾ ਮੈਂ,
ਗ਼ਮ ਭਰਾ ਤੂ, ਗ਼ਮ ਭਰਾ ਮੈਂ,
ਆਜ ਤੂ ਅਪਨੇ ਹ੍ਰਿਦਯ ਸੇ ਹ੍ਰਿਦਯ ਮੇਰਾ ਤੋਲ, ਬਾਦਲ
ਆਜ ਮੁਝਸੇ ਬੋਲ, ਬਾਦਲ!
ਆਗ ਤੁਝਮੇਂ, ਆਗ ਮੁਝਮੇਂ,
ਰਾਗ ਤੁਝਮੇਂ, ਰਾਗ ਮੁਝਮੇਂ,
ਆ ਮਿਲੇਂ ਹਮ ਆਜ ਅਪਨੇ ਦਵਾਰ ਉਰ ਕੇ ਖੋਲ, ਬਾਦਲ
ਆਜ ਮੁਝਸੇ ਬੋਲ, ਬਾਦਲ!
ਭੇਦ ਯਹ ਮਤ ਦੇਖ ਦੋ ਪਲ-
ਕਸ਼ਾਰ ਜਲ ਮੈਂ, ਤੂ ਮਧੁਰ ਜਲ,
ਵਯਰਥ ਮੇਰੇ ਅਸ਼ਰੂ, ਤੇਰੀ ਬੂੰਦ ਹੈ ਅਨਮੋਲ, ਬਾਦਲ
ਆਜ ਮੁਝਸੇ ਬੋਲ, ਬਾਦਲ!
ਗਰਮ ਲੋਹਾ ਪੀਟ, ਠੰਡਾ ਪੀਟਨੇ ਕੋ ਵਕਤ ਬਹੁਤੇਰਾ ਪੜਾ ਹੈ।
ਸਖਤ ਪੰਜਾ, ਨਸ ਕਸੀ ਚੌੜੀ ਕਲਾਈ
ਔਰ ਬੱਲੇਦਾਰ ਬਾਹੇਂ,
ਔਰ ਆਂਖੇਂ ਲਾਲ ਚਿੰਗਾਰੀ ਸਰੀਖੀ,
ਚੁਸਤ ਔ ਤੀਖੀ ਨਿਗਾਹੇਂ,
ਹਾਥ ਮੇਂ ਘਨ, ਔਰ ਦੋ ਲੋਹੇ ਨਿਹਾਈ
ਪਰ ਧਰੇ ਤੂ ਦੇਖਤਾ ਕਯਾ?
ਗਰਮ ਲੋਹਾ ਪੀਟ, ਠੰਡਾ ਪੀਟਨੇ ਕੋ ਵਕਤ ਬਹੁਤੇਰਾ ਪੜਾ ਹੈ।
ਭੀਗ ਉਠਤਾ ਹੈ ਪਸੀਨੇ ਸੇ ਨਹਾਤਾ
ਏਕ ਸੇ ਜੋ ਜੂਝਤਾ ਹੈ,
ਜ਼ੋਮ ਮੇਂ ਤੁਝਕੋ ਜਵਾਨੀ ਕੇ ਨ ਜਾਨੇ
ਖਬਤ ਕਯਾ ਕਯਾ ਸੂਝਤਾ ਹੈ,
ਯਾ ਕਿਸੀ ਨਭ ਦੇਵਤਾ ਨੇਂ ਧਯੇਯ ਸੇ ਕੁਛ
ਫੇਰ ਦੀ ਯੋਂ ਬੁੱਧੀ ਤੇਰੀ,
ਕੁਛ ਬੜਾ, ਤੁਝਕੋ ਬਨਾਨਾ ਹੈ ਕਿ ਤੇਰਾ ਇਮਤਹਾਂ ਹੋਤਾ ਕੜਾ ਹੈ।
ਗਰਮ ਲੋਹਾ ਪੀਟ, ਠੰੜਾ ਪੀਟਨੇ ਕੋ ਵਕਤ ਬਹੁਤੇਰਾ ਪੜਾ ਹੈ।
ਏਕ ਗਜ ਛਾਤੀ ਮਗਰ ਸੌ ਗਜ ਬਰਾਬਰ
ਹੌਸਲਾ ਉਸਮੇਂ, ਸਹੀ ਹੈ;
ਕਾਨ ਕਰਨੀ ਚਾਹਿਯੇ ਜੋ ਕੁਛ
ਤਜੁਰਬੇਕਾਰ ਲੋਗੋਂ ਨੇ ਕਹੀ ਹੈ;
ਸਵਪਨ ਸੇ ਲੜ ਸਵਪਨ ਕੀ ਹੀ ਸ਼ਕਲ ਮੇਂ ਹੈ
ਲੌਹ ਕੇ ਟੁਕੜੇ ਬਦਲਤੇ
ਲੌਹ ਕਾ ਵਹ ਠੋਸ ਬਨ ਕਰ ਹੈ ਨਿਕਲਤਾ ਜੋ ਕਿ ਲੋਹੇ ਸੇ ਲੜਾ ਹੈ।
ਗਰਮ ਲੋਹਾ ਪੀਟ, ਠੰੜਾ ਪੀਟਨੇ ਕੋ ਵਕਤ ਬਹੁਤੇਰਾ ਪੜਾ ਹੈ।
ਘਨ ਹਥੌੜੇ ਔਰ ਤੌਲੇ ਹਾਥ ਕੀ ਦੇ
ਚੋਟ, ਅਬ ਤਲਵਾਰ ਗੜ੍ਹ ਤੂ
ਔਰ ਹੈ ਕਿਸ ਚੀਜ ਕੀ ਤੁਝਕੋ ਭਵਿਸ਼ਯਤ
ਮਾਂਗ ਕਰਤਾ ਆਜ ਪੜ੍ਹ ਤੂ,
ਔ, ਅਮਿਤ ਸੰਤਾਨ ਕੋ ਅਪਨੀ ਥਮਾ ਜਾ
ਧਾਰਵਾਲੀ ਯਹ ਧਰੋਹਰ
ਵਹ ਅਜਿਤ ਸੰਸਾਰ ਮੇਂ ਹੈ ਸ਼ਬਦ ਕਾ ਖਰ ਖੜਗ ਲੇ ਕਰ ਜੋ ਖੜਾ ਹੈ।
ਗਰਮ ਲੋਹਾ ਪੀਟ, ਠੰਡਾ ਪੀਟਨੇ ਕੋ ਵਕਤ ਬਹੁਤੇਰਾ ਪੜਾ ਹੈ।
ਇਸੀ ਘਰ ਸੇ
ਏਕ ਦਿਨ
ਸ਼ਹੀਦ ਕਾ ਜਨਾਜ਼ਾ ਨਿਕਲਾ ਥਾ,
ਤਿਰੰਗੇ ਮੇਂ ਲਿਪਟਾ,
ਹਜ਼ਾਰੋਂ ਕੀ ਭੀੜ ਮੇਂ।
ਕਾਂਧਾ ਦੇਨੇ ਕੀ ਹੋੜ ਮੇਂ
ਸੈਂਕੜੋਂ ਕੇ ਕੁਰਤੇ ਫਟੇ ਥੇ,
ਪੁੱਠੇ ਛਿਲੇ ਥੇ।
ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ਕੀ ਜਯ,
ਇੰਕਲਾਬ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ,
ਅੰਗ੍ਰੇਜੀ ਸਰਕਾਰ ਮੁਰਦਾਬਾਦ
ਕੇ ਨਾਰੋਂ ਮੇਂ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀ ਮਾਂ ਕਾ ਰੋਦਨ
ਡੂਬ ਗਯਾ ਥਾ।
ਉਸਕੇ ਆਂਸੁਓ ਕੀ ਲੜੀ
ਫੂਲ, ਖੀਲ, ਬਤਾਸ਼ੋਂ ਕੀ ਝੜੀ ਮੇਂ
ਛਿਪ ਗਈ ਥੀ,
ਜਨਤਾ ਚਿੱਲਾਈ ਥੀ-
ਤੇਰਾ ਨਾਮ ਸੋਨੇ ਕੇ ਅਕਸ਼ਰੋਂ ਮੇਂ ਲਿਖਾ ਜਾਏਗਾ।
ਗਲੀ ਕਿਸੀ ਗਰਵ ਸੇ
ਦਿਪ ਗਈ ਥੀ।
ਇਸੀ ਘਰ ਸੇ
ਤੀਸ ਬਰਸ ਬਾਦ
ਸ਼ਹੀਦ ਕੀ ਮਾਂ ਕਾ ਜਨਾਜਾ ਨਿਕਲਾ ਹੈ,
ਤਿਰੰਗੇ ਮੇਂ ਲਿਪਟਾ ਨਹੀਂ,
(ਕਯੋਂਕਿ ਵਹ ਖ਼ਾਸ-ਖ਼ਾਸ
ਲੋਗੋਂ ਕੇ ਲਿਯੇ ਵਿਹਿਤ ਹੈ)
ਕੇਵਲ ਚਾਰ ਕਾਂਧੋਂ ਪਰ
ਰਾਮ ਨਾਮ ਸਤਯ ਹੈ
ਗੋਪਾਲ ਨਾਮ ਸਤਯ ਹੈ
ਕੇ ਪੁਰਾਨੇ ਨਾਰੋਂ ਪਰ;
ਚਰਚਾ ਹੈ, ਬੜ੍ਹੀਯਾ ਬੇ-ਸਹਾਰਾ ਥੀ,
ਜੀਵਨ ਕੇ ਕਸ਼ਟੋਂ ਸੇ ਮੁਕਤ ਹੁਈ,
ਗਲੀ ਕਿਸੀ ਰਾਹਤ ਸੇ
ਛੁਈ ਛੁਈ।
ਲਹਰੋਂ ਸੇ ਡਰ ਕਰ ਨੌਕਾ ਪਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ
ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨੇ ਵਾਲੋਂ ਕੀ ਹਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ
ਨਨ੍ਹੀਂ ਚੀਂਟੀ ਜਬ ਦਾਨਾ ਲੇਕਰ ਚਲਤੀ ਹੈ
ਚੜ੍ਹਤੀ ਦੀਵਾਰੋਂ ਪਰ, ਸੌ ਬਾਰ ਫਿਸਲਤੀ ਹੈ
ਮਨ ਕਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰਗੋਂ ਮੇਂ ਸਾਹਸ ਭਰਤਾ ਹੈ
ਚੜ੍ਹਕਰ ਗਿਰਨਾ, ਗਿਰਕਰ ਚੜ੍ਹਨਾ ਨ ਅਖਰਤਾ ਹੈ
ਆਖ਼ਿਰ ਉਸਕੀ ਮੇਹਨਤ ਬੇਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ
ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨੇ ਵਾਲੋਂ ਕੀ ਹਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ
ਡੁਬਕਿਯਾਂ ਸਿੰਧੁ ਮੇਂ ਗੋਤਾਖੋਰ ਲਗਾਤਾ ਹੈ
ਜਾ ਜਾ ਕਰ ਖਾਲੀ ਹਾਥ ਲੌਟਕਰ ਆਤਾ ਹੈ
ਮਿਲਤੇ ਨਹੀਂ ਸਹਜ ਹੀ ਮੋਤੀ ਗਹਰੇ ਪਾਨੀ ਮੇਂ
ਬੜ੍ਹਤਾ ਦੁਗਨਾ ਉਤਸਾਹ ਇਸੀ ਹੈਰਾਨੀ ਮੇਂ
ਮੁੱਠੀ ਉਸਕੀ ਖਾਲੀ ਹਰ ਬਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ
ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨੇ ਵਾਲੋਂ ਕੀ ਹਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ
ਅਸਫਲਤਾ ਏਕ ਚੁਨੌਤੀ ਹੈ, ਸਵੀਕਾਰ ਕਰੋ
ਕਯਾ ਕਮੀ ਰਹ ਗਈ, ਦੇਖੋ ਔਰ ਸੁਧਾਰ ਕਰੋ
ਜਬ ਤਕ ਨ ਸਫਲ ਹੋ, ਨੀਂਦ ਚੈਨ ਕੋ ਤਯਾਗੋ ਤੁਮ
ਸੰਘਰਸ਼ ਕਾ ਮੈਦਾਨ ਛੋੜ ਮਤ ਭਾਗੋ ਤੁਮ
ਕੁਛ ਕਿਯੇ ਬਿਨਾ ਹੀ ਜਯ ਜਯ ਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ
ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨੇ ਵਾਲੋਂ ਕੀ ਹਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ
ਤ੍ਰਾਹਿ, ਤ੍ਰਾਹਿ ਕਰ ਉਠਤਾ ਜੀਵਨ!
ਜਬ ਰਜਨੀ ਕੇ ਸੂਨੇ ਕਸ਼ਣ ਮੇਂ,
ਤਨ-ਮਨ ਕੇ ਏਕਾਕੀਪਨ ਮੇਂ
ਕਵੀ ਅਪਨੀ ਵਿਵ੍ਹਲ ਵਾਣੀ ਸੇ ਅਪਨਾ ਵਯਾਕੁਲ ਮਨ ਬਹਲਾਤਾ,
ਤ੍ਰਾਹਿ, ਤ੍ਰਾਹਿ ਕਰ ਉਠਤਾ ਜੀਵਨ!
ਜਬ ਉਰ ਕੀ ਪੀੜ੍ਹਾ ਸੇ ਰੋਕਰ,
ਫਿਰ ਕੁਛ ਸੋਚ ਸਮਝ ਚੁਪ ਹੋਕਰ
ਵਿਰਹੀ ਅਪਨੇ ਹੀ ਹਾਥੋਂ ਸੇ ਅਪਨੇ ਆਂਸੂ ਪੋਂਛ ਹਟਾਤਾ,
ਤ੍ਰਾਹਿ, ਤ੍ਰਾਹਿ ਕਰ ਉਠਤਾ ਜੀਵਨ!
ਪੰਥੀ ਚਲਤੇ-ਚਲਤੇ ਥਕ ਕਰ,
ਬੈਠ ਕਿਸੀ ਪਥ ਕੇ ਪੱਥਰ ਪਰ
ਜਬ ਅਪਨੇ ਹੀ ਥਕਿਤ ਕਰੋਂ ਸੇ ਅਪਨਾ ਵਿਥਕਿਤ ਪਾਂਵ ਦਬਾਤਾ,
ਤ੍ਰਾਹਿ, ਤ੍ਰਾਹਿ ਕਰ ਉਠਤਾ ਜੀਵਨ!
ਇਤਨੇ ਮਤ ਉਨਮੱਤ ਬਨੋ!
ਜੀਵਨ ਮਧੁਸ਼ਾਲਾ ਸੇ ਮਧੁ ਪੀ
ਬਨਕਰ ਤਨ-ਮਨ-ਮਤਵਾਲਾ,
ਗੀਤ ਸੁਨਾਨੇ ਲਗਾ ਝੂਮਕਰ
ਚੂਮ-ਚੂਮਕਰ ਮੈਂ ਪਯਾਲਾ-
ਸ਼ੀਸ਼ ਹਿਲਾਕਰ ਦੁਨਿਯਾ ਬੋਲੀ,
ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਪਰ ਹੋ ਚੁਕਾ ਬਹੁਤ ਯਹ,
ਇਤਨੇ ਮਤ ਉਨਮੱਤ ਬਨੋ।
ਇਤਨੇ ਮਤ ਸੰਤਪਤ ਬਨੋ।
ਜੀਵਨ ਮਰਘਟ ਪਰ ਅਪਨੇ ਸਬ
ਅਰਮਾਨੋਂ ਕੀ ਕਰ ਹੋਲੀ,
ਚਲਾ ਰਾਹ ਮੇਂ ਰੋਦਨ ਕਰਤਾ
ਚਿਤਾ-ਰਾਖ ਸੇ ਭਰ ਝੋਲੀ-
ਸ਼ੀਸ਼ ਹਿਲਾਕਰ ਦੁਨਿਯਾ ਬੋਲੀ,
ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਪਰ ਹੋ ਚੁਕਾ ਬਹੁਤ ਯਹ,
ਇਤਨੇ ਮਤ ਸੰਤਪਤ ਬਨੋ।
ਇਤਨੇ ਮਤ ਉੱਤਪਤ ਬਨੋ।
ਮੇਰੇ ਪ੍ਰਤਿ ਅਨਯਾਯ ਹੁਆ ਹੈ
ਗਿਆਤ ਹੁਆ ਮੁਝਕੋ ਜਿਸ ਕਸ਼ਣ,
ਕਰਨੇ ਲਗਾ ਅਗਨੀ-ਆਨਨ ਹੋ
ਗੁਰੂ-ਗਰਜਨ, ਗੁਰੂਤਰ ਗਰਜਨ-
ਸ਼ੀਸ਼ ਹਿਲਾਕਰ ਦੁਨਿਯਾ ਬੋਲੀ,
ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਪਰ ਹੋ ਚੁਕਾ ਬਹੁਤ ਯਹ,
ਇਤਨੇ ਮਤ ਉੱਤਪਤ ਬਨੋ।
ਗੀਲੇ ਬਾਦਲ, ਪੀਲੇ ਰਜਕਣ,
ਸੂਖੇ ਪੱਤੇ, ਰੂਖੇ ਤ੍ਰਿਣ ਘਨ
ਲੇਕਰ ਚਲਤਾ ਕਰਤਾ ''ਹਰਹਰ''-ਇਸਕਾ ਗਾਨ ਸਮਝ ਪਾਓਗੇ ?
ਤੁਮ ਤੂਫਾਨ ਸਮਝ ਪਾਓਗੇ ?
ਗੰਧ-ਭਰਾ ਯਹ ਮੰਦ ਪਵਨ ਥਾ,
ਲਹਰਾਤਾ ਇਸਸੇ ਮਧੁਵਨ ਥਾ,
ਸਹਸਾ ਇਸਕਾ ਟੂਟ ਗਯਾ ਜੋ ਸਵਪਨ ਮਹਾਨ, ਸਮਝ ਪਾਓਗੇ ?
ਤੁਮ ਤੂਫਾਨ ਸਮਝ ਪਾਓਗੇ ?
ਤੋੜ-ਮਰੋੜ ਵਿਟਪ-ਲਤਿਕਾਏਂ,
ਨੋਚ-ਖਸੋਟ ਕੁਸੁਮ-ਕਲਿਕਾਏਂ,
ਜਾਤਾ ਹੈ ਅਗਿਆਤ ਦਿਸ਼ਾ ਕੋ ! ਹਟੋ ਵਿਹੰਗਮ, ਉੜ ਜਾਓਗੇ !
ਤੁਮ ਤੂਫਾਨ ਸਮਝ ਪਾਓਗੇ ?
ਸੋਚਾ ਕਰਤਾ ਬੈਠ ਅਕੇਲੇ,
ਗਤ ਜੀਵਨ ਕੇ ਸੁਖ-ਦੁਖ ਝੇਲੇ,
ਦੰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਸੁਧਿਯੋਂ ਸੇ ਮੈਂ ਉਰ ਕੇ ਛਾਲੇ ਸਹਲਾਤਾ ਹੂੰ!
ਐਸੇ ਮੈਂ ਮਨ ਬਹਲਾਤਾ ਹੂੰ!
ਨਹੀਂ ਖੋਜਨੇ ਜਾਤਾ ਮਰਹਮ,
ਹੋਕਰ ਅਪਨੇ ਪ੍ਰਤਿ ਅਤਿ ਨਿਰਮਮ,
ਉਰ ਕੇ ਘਾਵੋਂ ਕੋ ਆਂਸੂ ਕੇ ਖਾਰੇ ਜਲ ਸੇ ਨਹਲਾਤਾ ਹੂੰ!
ਐਸੇ ਮੈਂ ਮਨ ਬਹਲਾਤਾ ਹੂੰ!
ਆਹ ਨਿਕਲ ਮੁਖ ਸੇ ਜਾਤੀ ਹੈ,
ਮਾਨਵ ਕੀ ਹੀ ਤੋ ਛਾਤੀ ਹੈ,
ਲਾਜ ਨਹੀਂ ਮੁਝਕੋ ਦੇਵੋਂ ਮੇਂ ਯਦਿ ਮੈਂ ਦੁਰਬਲ ਕਹਲਾਤਾ ਹੂੰ!
ਐਸੇ ਮੈਂ ਮਨ ਬਹਲਾਤਾ ਹੂੰ!
ਮੈਂ ਜਗ-ਜੀਵਨ ਕਾ ਭਾਰ ਲਿਏ ਫਿਰਤਾ ਹੂੰ,
ਫਿਰ ਭੀ ਜੀਵਨ ਮੇਂ ਪਯਾਰ ਲਿਏ ਫਿਰਤਾ ਹੂੰ;
ਕਰ ਦਿਯਾ ਕਿਸੀ ਨੇ ਝੰਕ੍ਰਿਤ ਜਿਨਕੋ ਛੂਕਰ
ਮੈਂ ਸਾਸੋਂ ਕੇ ਦੋ ਤਾਰ ਲਿਏ ਫਿਰਤਾ ਹੂੰ!
ਮੈਂ ਸਨੇਹ-ਸੁਰਾ ਕਾ ਪਾਨ ਕਿਯਾ ਕਰਤਾ ਹੂੰ,
ਮੈਂ ਕਭੀ ਨ ਜਗ ਕਾ ਧਯਾਨ ਕਿਯਾ ਕਰਤਾ ਹੂੰ,
ਜਗ ਪੂਛ ਰਹਾ ਹੈ ਉਨਕੋ, ਜੋ ਜਗ ਕੀ ਗਾਤੇ,
ਮੈਂ ਅਪਨੇ ਮਨ ਕਾ ਗਾਨ ਕਿਯਾ ਕਰਤਾ ਹੂੰ!
ਮੈਂ ਨਿਜ ਉਰ ਕੇ ਉਦਗਾਰ ਲਿਏ ਫਿਰਤਾ ਹੂੰ,
ਮੈਂ ਨਿਜ ਉਰ ਕੇ ਉਪਹਾਰ ਲਿਏ ਫਿਰਤਾ ਹੂੰ;
ਹੈ ਯਹ ਅਪੂਰਣ ਸੰਸਾਰ ਨ ਮੁਝਕੋ ਭਾਤਾ
ਮੈਂ ਸਵਪਨੋਂ ਕਾ ਸੰਸਾਰ ਲਿਏ ਫਿਰਤਾ ਹੂੰ!
ਮੈਂ ਜਲਾ ਹ੍ਰਿਦਯ ਮੇਂ ਅਗਨੀ, ਦਹਾ ਕਰਤਾ ਹੂੰ,
ਸੁਖ-ਦੁਖ ਦੋਨੋਂ ਮੇਂ ਮਗਨ ਰਹਾ ਕਰਤਾ ਹੂੰ;
ਜਗ ਭਾਵ-ਸਾਗਰ ਤਰਨੇ ਕੋ ਨਾਵ ਬਨਾਏ,
ਮੈਂ ਭਵ ਮੌਜੋਂ ਪਰ ਮਸਤ ਬਹਾ ਕਰਤਾ ਹੂੰ!
ਮੈਂ ਯੌਵਨ ਕਾ ਉਨਮਾਦ ਲਿਏ ਫਿਰਤਾ ਹੂੰ,
ਉਨਮਾਦੋਂ ਮੇਂ ਅਵਸਾਦ ਲਏ ਫਿਰਤਾ ਹੂੰ,
ਜੋ ਮੁਝਕੋ ਬਾਹਰ ਹੰਸਾ, ਰੁਲਾਤੀ ਭੀਤਰ,
ਮੈਂ, ਹਾਯ, ਕਿਸੀ ਕੀ ਯਾਦ ਲਿਏ ਫਿਰਤਾ ਹੂੰ!
ਕਰ ਯਤਨ ਮਿਟੇ ਸਬ, ਸਤਯ ਕਿਸੀ ਨੇ ਜਾਨਾ?
ਨਾਦਾਨ ਵਹੀ ਹੈਂ, ਹਾਯ, ਜਹਾਂ ਪਰ ਦਾਨਾ!
ਫਿਰ ਮੂੜ੍ਹ ਨ ਕਯਾ ਜਗ, ਜੋ ਇਸ ਪਰ ਭੀ ਸੀਖੇ?
ਮੈਂ ਸੀਖ ਰਹਾ ਹੂੰ, ਸੀਖਾ ਗਿਆਨ ਭੂਲਨਾ!
ਮੈਂ ਔਰ, ਔਰ ਜਗ ਔਰ, ਕਹਾਂ ਕਾ ਨਾਤਾ,
ਮੈਂ ਬਨਾ-ਬਨਾ ਕਿਤਨੇ ਜਗ ਰੋਜ਼ ਮਿਟਾਤਾ;
ਜਗ ਜਿਸ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਪਰ ਜੋੜਾ ਕਰਤਾ ਵੈਭਵ,
ਮੈਂ ਪ੍ਰਤਿ ਪਗ ਸੇ ਉਸ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਕੋ ਠੁਕਰਾਤਾ!
ਮੈਂ ਨਿਜ ਰੋਦਨ ਮੇਂ ਰਾਗ ਲਿਏ ਫਿਰਤਾ ਹੂੰ,
ਸ਼ੀਤਲ ਵਾਣੀ ਮੇਂ ਆਗ ਲਿਏ ਫਿਰਤਾ ਹੂੰ,
ਹੋਂ ਜਿਸਪਰ ਭੂਪੋਂ ਕੇ ਪ੍ਰਸਾਦ ਨਿਛਾਵਰ,
ਮੈਂ ਉਸ ਖੰਡਹਰ ਕਾ ਭਾਗ ਲਿਏ ਫਿਰਤਾ ਹੂੰ!
ਮੈਂ ਰੋਯਾ, ਇਸਕੋ ਤੁਮ ਕਹਤੇ ਹੋ ਗਾਨਾ,
ਮੈਂ ਫੂਟ ਪੜਾ, ਤੁਮ ਕਹਤੇ, ਛੰਦ ਬਨਾਨਾ;
ਕਯੋਂ ਕਵਿ ਕਹਕਰ ਸੰਸਾਰ ਮੁਝੇ ਅਪਨਾਏ,
ਮੈਂ ਦੁਨਿਯਾ ਕਾ ਹੂੰ ਏਕ ਨਯਾ ਦੀਵਾਨਾ!
ਮੈਂ ਦੀਵਾਨੋਂ ਕਾ ਏਕ ਵੇਸ਼ ਲਿਏ ਫਿਰਤਾ ਹੂੰ,
ਮੈਂ ਮਾਦਕਤਾ ਨਿ:ਸ਼ੇਸ਼ ਲਿਏ ਫਿਰਤਾ ਹੂੰ;
ਜਿਸਕੋ ਸੁਨਕਰ ਜਗ ਝੂਮ, ਝੁਕੇ, ਲਹਰਾਏ,
ਮੈਂ ਮਸਤੀ ਕਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਲਿਏ ਫਿਰਤਾ ਹੂੰ!
ਸਵਪਨ ਥਾ ਮੇਰਾ ਭਯੰਕਰ!
ਰਾਤ ਕਾ-ਸਾ ਥਾ ਅੰਧੇਰਾ,
ਬਾਦਲੋਂ ਕਾ ਥਾ ਨ ਡੇਰਾ,
ਕਿੰਤੁ ਫਿਰ ਭੀ ਚੰਦ੍ਰ-ਤਾਰੋਂ ਸੇ ਹੁਆ ਥਾ ਹੀਨ ਅੰਬਰ!
ਸਵਪਨ ਥਾ ਮੇਰਾ ਭਯੰਕਰ!
ਕਸ਼ੀਣ ਸਰਿਤਾ ਬਹ ਰਹੀ ਥੀ,
ਕੂਲ ਸੇ ਯਹ ਕਹ ਰਹੀ ਥੀ-
ਸ਼ੀਘ੍ਰ ਹੀ ਮੈਂ ਸੂਖਨੇ ਕੋ, ਭੇਂਟ ਲੇ ਮੁਝਕੋ ਹ੍ਰਦਯ ਭਰ!
ਸਵਪਨ ਥਾ ਮੇਰਾ ਭਯੰਕਰ!
ਧਾਰ ਸੇ ਕੁਛ ਫਾਸਲੇ ਪਰ
ਸਿਰ ਕਫ਼ਨ ਕੀ ਓੜ੍ਹ ਚਾਦਰ
ਏਕ ਮੁਰਦਾ ਗਾ ਰਹਾ ਥਾ ਬੈਠਕਰ ਜਲਤੀ ਚਿਤਾ ਪਰ!
ਸਵਪਨ ਥਾ ਮੇਰਾ ਭਯੰਕਰ!
ਗੀਤ ਮੇਰੇ, ਦੇਹਰੀ ਕਾ ਦੀਪ-ਸਾ ਬਨ।
ਏਕ ਦੁਨਿਯਾ ਹੈ ਹ੍ਰਿਦਯ ਮੇਂ, ਮਾਨਤਾ ਹੂੰ,
ਵਹ ਘਿਰੀ ਤਮ ਸੇ, ਇਸੇ ਭੀ ਜਾਨਤਾ ਹੂੰ,
ਛਾ ਰਹਾ ਹੈ ਕਿੰਤੁ ਬਾਹਰ ਭੀ ਤਿਮਿਰ-ਘਨ,
ਗੀਤ ਮੇਰੇ, ਦੇਹਰੀ ਕਾ ਦੀਪ-ਸਾ ਬਨ।
ਪ੍ਰਾਣ ਕੀ ਲੌ ਸੇ ਤੁਝੇ ਜਿਸ ਕਾਲ ਬਾਰੂੰ,
ਔਰ ਅਪਨੇ ਕੰਠ ਪਰ ਤੁਝਕੋ ਸੰਵਾਰੂੰ,
ਕਹ ਉਠੇ ਸੰਸਾਰ, ਆਯਾ ਜਯੋਤਿ ਕਾ ਕਸ਼ਣ,
ਗੀਤ ਮੇਰੇ, ਦੇਹਰੀ ਕਾ ਦੀਪ-ਸਾ ਬਨ।
ਦੂਰ ਕਰ ਮੁਝਮੇਂ ਭਰੀ ਤੂ ਕਾਲਿਮਾ ਜਬ,
ਫੈਲ ਜਾਏ ਵਿਸ਼ਵ ਮੇਂ ਭੀ ਲਾਲਿਮਾ ਤਬ,
ਜਾਨਤਾ ਸੀਮਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਗਨੀ ਕਾ ਕਣ,
ਗੀਤ ਮੇਰੇ, ਦੇਹਰੀ ਕਾ ਦੀਪ-ਸਾ ਬਨ।
ਜਗ ਵਿਭਾਮਯ ਨ ਤੋ ਕਾਲੀ ਰਾਤ ਮੇਰੀ,
ਮੈਂ ਵਿਭਾਮਯ ਤੋ ਨਹੀਂ ਜਗਤੀ ਅੰਧੇਰੀ,
ਯਹ ਰਹੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਮੇਰਾ ਯਹ ਰਹੇ ਪ੍ਰਣ,
ਗੀਤ ਮੇਰੇ, ਦੇਹਰੀ ਕਾ ਦੀਪ-ਸਾ ਬਨ।
ਆ ਰਹੀ ਰਵਿ ਕੀ ਸਵਾਰੀ।
ਨਵ-ਕਿਰਣ ਕਾ ਰਥ ਸਜਾ ਹੈ,
ਕਲਿ-ਕੁਸੁਮ ਸੇ ਪਥ ਸਜਾ ਹੈ,
ਬਾਦਲੋਂ-ਸੇ ਅਨੁਚਰੋਂ ਨੇ ਸਵਰਣ ਕੀ ਪੋਸ਼ਾਕ ਧਾਰੀ।
ਆ ਰਹੀ ਰਵਿ ਕੀ ਸਵਾਰੀ।
ਵਿਹਗ, ਬੰਦੀ ਔਰ ਚਾਰਣ,
ਗਾ ਰਹੀ ਹੈ ਕੀਰਤਿ-ਗਾਯਨ,
ਛੋੜਕਰ ਮੈਦਾਨ ਭਾਗੀ, ਤਾਰਕੋਂ ਕੀ ਫ਼ੌਜ ਸਾਰੀ।
ਆ ਰਹੀ ਰਵਿ ਕੀ ਸਵਾਰੀ।
ਚਾਹਤਾ, ਉਛਲੂੰ ਵਿਜਯ ਕਹ,
ਪਰ ਠਿਠਕਤਾ ਦੇਖਕਰ ਯਹ-
ਰਾਤ ਕਾ ਰਾਜਾ ਖੜਾ ਹੈ, ਰਾਹ ਮੇਂ ਬਨਕਰ ਭਿਖਾਰੀ।
ਆ ਰਹੀ ਰਵਿ ਕੀ ਸਵਾਰੀ।
ਛੋੜ ਘੋਂਸਲਾ ਬਾਹਰ ਆਯਾ,
ਦੇਖੀ ਡਾਲੇਂ, ਦੇਖੇ ਪਾਤ,
ਔਰ ਸੁਨੀ ਜੋ ਪੱਤੇ ਹਿਲਮਿਲ,
ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਆਪਸ ਮੇਂ ਬਾਤ;-
ਮਾਂ, ਕਯਾ ਮੁਝਕੋ ਉੜਨਾ ਆਯਾ?
''ਨਹੀਂ, ਚੁਰੂੰਗੁਨ, ਤੂ ਭਰਮਾਯਾ''
ਡਾਲੀ ਸੇ ਡਾਲੀ ਪਰ ਪਹੁੰਚਾ,
ਦੇਖੀ ਕਲਿਯਾਂ, ਦੇਖੇ ਫੂਲ,
ਊਪਰ ਉਠਕਰ ਫੁਨਗੀ ਜਾਨੀ,
ਨੀਚੇ ਝੁਕਕਰ ਜਾਨਾ ਮੂਲ;-
ਮਾਂ, ਕਯਾ ਮੁਝਕੋ ਉੜਨਾ ਆਯਾ?
''ਨਹੀਂ, ਚੁਰੂੰਗੁਨ, ਤੂ ਭਰਮਾਯਾ''
ਕੱਚੇ-ਪੱਕੇ ਫਲ ਪਹਚਾਨੇ,
ਖਾਏ ਔਰ ਗਿਰਾਏ ਕਾਟ,
ਖਾਨੇ-ਗਾਨੇ ਕੇ ਸਬ ਸਾਥੀ,
ਦੇਖ ਰਹੇ ਹੈਂ ਮੇਰੀ ਬਾਟ;-
ਮਾਂ, ਕਯਾ ਮੁਝਕੋ ਉੜਨਾ ਆਯਾ?
''ਨਹੀਂ, ਚੁਰੂੰਗੁਨ, ਤੂ ਭਰਮਾਯਾ''
ਉਸ ਤਰੂ ਸੇ ਇਸ ਤਰੂ ਪਰ ਆਤਾ,
ਜਾਤਾ ਹੂੰ ਧਰਤੀ ਕੀ ਓਰ,
ਦਾਨਾ ਕੋਈ ਕਹੀਂ ਪੜਾ ਹੋ
ਚੁਨ ਲਾਤਾ ਹੂੰ ਠੋਕ-ਠਠੋਰ;
ਮਾਂ, ਕਯਾ ਮੁਝਕੋ ਉੜਨਾ ਆਯਾ?
''ਨਹੀਂ, ਚੁਰੂੰਗੁਨ, ਤੂ ਭਰਮਾਯਾ''
ਮੈਂ ਨੀਲੇ ਅਗਿਆਤ ਗਗਨ ਕੀ
ਸੁਨਤਾ ਹੂੰ ਅਨਿਵਾਰ ਪੁਕਾਰ
ਕੋਈ ਅੰਦਰ ਸੇ ਕਹਤਾ ਹੈ
ਉੜ ਜਾ, ਉੜਤਾ ਜਾ ਪਰ ਮਾਰ;-
ਮਾਂ, ਕਯਾ ਮੁਝਕੋ ਉੜਨਾ ਆਯਾ?
''ਆਜ ਸੁਫਲ ਹੈਂ ਤੇਰੇ ਡੈਨੇ,
ਆਜ ਸੁਫਲ ਹੈ ਤੇਰੀ ਕਾਯਾ''
ਪਯਾਰ ਕਿਸੀ ਕੋ ਕਰਨਾ ਲੇਕਿਨ
ਕਹ ਕਰ ਉਸੇ ਬਤਾਨਾ ਕਯਾ
ਅਪਨੇ ਕੋ ਅਰਪਣ ਕਰਨਾ ਪਰ
ਔਰ ਕੋ ਅਪਨਾਨਾ ਕਯਾ
ਗੁਣ ਕਾ ਗ੍ਰਾਹਕ ਬਨਨਾ ਲੇਕਿਨ
ਗਾ ਕਰ ਉਸੇ ਸੁਨਾਨਾ ਕਯਾ
ਮਨ ਕੇ ਕਲਪਿਤ ਭਾਵੋਂ ਸੇ
ਔਰੋਂ ਕੋ ਭ੍ਰਮ ਮੇਂ ਲਾਨਾ ਕਯਾ
ਲੇ ਲੇਨਾ ਸੁਗੰਧ ਸੁਮਨੋਂ ਕੀ
ਤੋੜ ਉਨ੍ਹੇ ਮੁਰਝਾਨਾ ਕਯਾ
ਪ੍ਰੇਮ ਹਾਰ ਪਹਨਾਨਾ ਲੇਕਿਨ
ਪ੍ਰੇਮ ਪਾਸ਼ ਫੈਲਾਨਾ ਕਯਾ
ਤਯਾਗ ਅੰਕ ਮੇਂ ਪਲੇ ਪ੍ਰੇਮ ਸ਼ਿਸ਼ੁ
ਉਨਮੇਂ ਸਵਾਰਥ ਬਤਾਨਾ ਕਯਾ
ਦੇ ਕਰ ਹ੍ਰਿਦਯ ਹ੍ਰਿਦਯ ਪਾਨੇ ਕੀ
ਆਸ਼ਾ ਵਯਰਥ ਲਗਾਨਾ ਕਯਾ
ਮੁਝੇ ਨ ਅਪਨੇ ਸੇ ਕੁਛ ਪਯਾਰ,
ਮਿਟਟੀ ਕਾ ਹੂੰ, ਛੋਟਾ ਦੀਪਕ,
ਜਯੋਤਿ ਚਾਹਤੀ, ਦੁਨਿਯਾ ਜਬ ਤਕ,
ਮੇਰੀ, ਜਲ-ਜਲ ਕਰ ਮੈਂ ਉਸਕੋ ਦੇਨੇ ਕੋ ਤੈਯਾਰ,
ਪਰ ਯਦਿ ਮੇਰੀ ਲੌ ਕੇ ਦਵਾਰ,
ਦੁਨਿਯਾ ਕੀ ਆਂਖੋਂ ਕੋ ਨਿਦ੍ਰਿਤ,
ਚਕਾਚੌਧ ਕਰਤੇ ਹੋਂ ਛਿਦ੍ਰਿਤ
ਮੁਝੇ ਬੁਝਾ ਦੇ ਬੁਝ ਜਾਨੇ ਸੇ ਮੁਝੇ ਨਹੀਂ ਇਨਕਾਰ
ਕੇਵਲ ਇਤਨਾ ਲੇ ਵਹ ਜਾਨ
ਮਿੱਟੀ ਕੇ ਦੀਪੋਂ ਕੇ ਅੰਤਰ
ਮੁਝਮੇਂ ਦਿਯਾ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤਿ ਨੇ ਹੈ ਕਰ
ਮੈਂ ਸਜੀਵ ਦੀਪਕ ਹੂੰ ਮੁਝ ਮੇਂ ਭਰਾ ਹੁਆ ਹੈ ਮਾਨ
ਪਹਲੇ ਕਰ ਲੇ ਖੂਬ ਵਿਚਾਰ
ਤਬ ਵਹ ਮੁਝ ਪਰ ਹਾਥ ਬੜ੍ਹਾਏ
ਕਹੀਂ ਨ ਪੀਛੇ ਸੇ ਪਛਤਾਏ
ਬੁਝਾ ਮੁਝੇ ਫਿਰ ਜਲਾ ਸਕੇਗੀ ਨਹੀਂ ਦੂਸਰੀ ਬਾਰ
ਲਹਰ ਸਾਗਰ ਕਾ ਨਹੀਂ ਸ਼੍ਰਿੰਗਾਰ,
ਉਸਕੀ ਵਿਕਲਤਾ ਹੈ;
ਅਨਿਲ ਅੰਬਰ ਕਾ ਨਹੀਂ ਖਿਲਵਾਰ
ਉਸਕੀ ਵਿਕਲਤਾ ਹੈ;
ਵਿਵਿਧ ਰੂਪੋਂ ਮੇਂ ਹੁਆ ਸਾਕਾਰ,
ਰੰਗੋ ਮੇਂ ਸੁਰੰਜਿਤ,
ਮ੍ਰਿੱਤਕਾ ਕਾ ਯਹ ਨਹੀਂ ਸੰਸਾਰ,
ਉਸਕੀ ਵਿਕਲਤਾ ਹੈ।
ਗੰਧ ਕਲਿਕਾ ਕਾ ਨਹੀਂ ਉਦਗਾਰ,
ਉਸਕੀ ਵਿਕਲਤਾ ਹੈ;
ਫੂਲ ਮਧੁਵਨ ਕਾ ਨਹੀਂ ਗਲਹਾਰ,
ਉਸਕੀ ਵਿਕਲਤਾ ਹੈ;
ਕੋਕਿਲਾ ਕਾ ਕੌਨ ਸਾ ਵਯਵਹਾਰ,
ਰਿਤੁਪਤਿ ਕੋ ਨ ਭਾਯਾ?
ਕੂਕ ਕੋਯਲ ਕੀ ਨਹੀਂ ਮਨੁਹਾਰ,
ਉਸਕੀ ਵਿਕਲਤਾ ਹੈ।
ਗਾਨ ਗਾਯਕ ਕਾ ਨਹੀਂ ਵਯਾਪਾਰ,
ਉਸਕੀ ਵਿਕਲਤਾ ਹੈ;
ਰਾਗ ਵੀਣਾ ਕੀ ਨਹੀਂ ਝੰਕਾਰ,
ਉਸਕੀ ਵਿਕਲਤਾ ਹੈ;
ਭਾਵਨਾਓਂ ਕਾ ਮਧੁਰ ਆਧਾਰ
ਸਾਂਸੋ ਸੇ ਵਿਨਿਰਿਮਤ,
ਗੀਤ ਕਵਿ-ਉਰ ਕਾ ਨਹੀਂ ਉਪਹਾਰ,
ਉਸਕੀ ਵਿਕਲਤਾ ਹੈ।
