ਗਿਰਿਧਰ ਕਵਿਰਾਯ ਦੀ ਕਵਿਤਾ
ਦੌਲਤ ਪਾਇ ਨ ਕੀਜਿਏ ਸਪਨੇ ਮੇਂ ਅਭਿਮਾਨ
ਚੰਚਲ ਜਲ ਦਿਨ ਚਾਰ ਕੋ ਠਾਂਵ ਨ ਰਹਤ ਨਿਦਾਨ
ਠਾਂਵ ਨ ਰਹਤ ਨਿਦਾਨ ਜਿਯਤ ਜਗ ਮੇਂ ਜਸ ਲੀਜੈ
ਮੀਠ ਵਚਨ ਸੁਨਾਯ ਵਿਨਯ ਸਬ ਹੀ ਕੀ ਕੀਜੈ
ਕਹ ਗਿਰਧਰ ਕਵਿਰਾਯ ਅਰੇ ਯਹ ਸਬ ਘਟ ਤੌਲਤ
ਪਾਹੁਨ ਨਿਸਿ ਦਿਨ ਚਾਰਿ, ਰਹਤ ਸਬਹੀ ਕੇ ਦੌਲਤ
(ਪਾਹੁਨ=ਪ੍ਰਾਹੁਣੀ,ਮਹਿਮਾਨ)
ਗੁਨ ਕੇ ਗਾਹਕ ਸਹਸ ਨਰ, ਬਿਨ ਗੁਨ ਲਹੈ ਨ ਕੋਯ
ਜੈਸੇ ਕਾਗਾ, ਕੋਕਿਲਾ ਸਬਦ ਸੁਨੇ ਸਬ ਕੋਯ
ਸਬਦ ਸੁਨੇ ਸਬ ਕੋਯ ਕੋਕਿਲਾ ਸਬੈ ਸੁਹਾਵਨ
ਦੌ ਕੋ ਇਕ ਰੰਗ ਕਾਗ ਸਬ ਗਨੇ ਅਪਾਵਨ
ਕਹ ਗਿਰਧਰ ਕਵਿਰਾਯ ਸੁਨੋ ਹੋ ਠਾਕੁਰ ਮਨਕੇ
ਬਿਨ ਗੁਨ ਲਹੈ ਨ ਕੋਯ, ਸਹਸ ਨਰ ਗ੍ਰਾਹਕ ਗੁਨ ਕੇ
(ਸਹਸ=ਹਜ਼ਾਰ, ਅਪਾਵਨ=ਅਪਵਿੱਤਰ,ਗੰਦਾ)
ਬਿਨਾ ਵਿਚਾਰੇ ਜੋ ਕਰੇ ਸੋ ਪਾਛੇ ਪਛਿਤਾਯ
ਕਾਮ ਬਿਗਾਰੇ ਆਪਨੋਂ ਜਗ ਮੇਂ ਹੋਤ ਹੰਸਾਯ
ਜਗ ਮੇਂ ਹੋਤ ਹੰਸਾਯ, ਚਿੱਤ ਮੇਂ ਚੈਨ ਨ ਪਾਵੈ
ਖਾਨ ਪਾਨ, ਸੰਮਾਨ, ਰਾਗ-ਰੰਗ ਕਛੁ ਮਨਹਿੰ ਨ ਭਾਵੈ
ਕਹ ਗਿਰਧਰ ਕਵਿਰਾਯ ਦੁੱਖ ਕਛੁ ਟਰਹਿੰ ਨ ਟਾਰੇ
ਖਟਕਤ ਹੈ ਜਿਯ ਮਾਹਿੰ ਕਿਯੋ ਜੋ ਬਿਨਾ ਵਿਚਾਰੇ
ਚਿੰਤਾ ਜਵਾਲ ਸ਼ਰੀਰ ਬਨ ਦਾਵਾ ਲਗਿ-ਲਗਿ ਜਾਯ
ਪ੍ਰਗਟ ਧੁਆਂ ਨਹਿੰ ਦੇਖਿਯਤ ਉਰ ਅੰਤਰ ਧੁੰਧਵਾਯ
ਉਰ ਅੰਤਰ ਧੁੰਧਵਾਯ, ਜਰੈ ਜਸ ਕਾਂਚ ਕੀ ਭੱਟੀ
ਰਕਤ, ਮਾਂਸ ਜਰਿ ਜਾਯ ਰਹੇ ਪੰਜਰ ਕੀ ਠੱਠੀ
ਕਹ ਗਿਰਧਰ ਕਵਿਰਾਯ ਸੁਨੋ ਰੇ ਮੇਰੇ ਮਿੰਤਾ
ਤੇ ਨਰ ਕੈਸੇ ਜਿਯੇਂ ਜਾਹਿ ਵਯਾਪੀ ਹੈ ਚਿੰਤਾ
(ਜਵਾਲ=ਅੱਗ, ਉਰ=ਦਿਲ, ਮਿੰਤਾ=ਮੀਤਾ,
ਦੋਸਤ)
ਬੀਤੀ ਤਾਹਿ ਬਿਸਾਰਿ ਦੇ ਆਗੇ ਕੀ ਸੁਧਿ ਲੇਇ
ਜੋ ਬਨਿ ਆਵੈ ਸਹਜ ਹੀ, ਤਾਹੀ ਮੇਂ ਚਿੱਤ ਦੇਇ
ਤਾਹੀ ਮੇਂ ਚਿੱਤ ਦੇਇ, ਬਾਤ ਜੋਈ ਬਨਿ ਆਵੈ
ਦੁਰਜਨ ਹੰਸੇ ਨ ਕੋਯ, ਚਿੱਤ ਮੇਂ ਖਤਾ ਨ ਪਾਵੈ
ਕਹ ਗਿਰਧਰ ਕਵਿਰਾਯ ਕਰੋ ਯਹ ਮਨ ਪਰਤੀਤੀ
ਆਗੇ ਕੀ ਸੁਖ ਸਮੁਝਿ, ਹੋਈ ਬੀਤੀ ਸੋ ਬੀਤੀ
ਪਾਨੀ ਬਾੜ੍ਹੈ ਨਾਵ ਮੇਂ, ਘਰ ਮੇਂ ਬਾੜ੍ਹੈ ਦਾਮ
ਦੋਨੋਂ ਹਾਥ ਉਲੀਚਿਯੇ ਯਹੀ ਸਯਾਨੀ ਕਾਮ
ਯਹੀ ਸਯਾਨੀ ਕਾਮ, ਰਾਮ ਕੋ ਸੁਮਿਰਨ ਕੀਜੈ
ਪਰਮਾਰਥ ਕੇ ਕਾਜ ਸੀਸ ਆਗੇ ਧਰਿ ਦੀਜੈ
ਕਹ ਗਿਰਧਰ ਕਵਿਰਾਯ ਬੜੇਨ ਕੀ ਯਾਹੀ ਬਾਨੀ
ਚਲਿਯੇ ਚਾਲ ਸੁਚਾਲ ਰਾਖਿਯੇ ਅਪਨੀ ਪਾਨੀ
(ਦਾਮ=ਧਨ, ਬੜੇਨ=ਵੱਡਿਆਂ ਦੀ)
ਰਹਿਯੇ ਲਟਪਟ ਕਾਟਿ ਦਿਨ ਬਰੂ ਘਾਮ ਮੇਂ ਸੋਯ
ਛਾਂਹ ਨਾ ਵਾ ਕੀ ਬੈਠਿਯੇ ਜੋ ਤਰੁ ਪਤਰੋ ਹੋਯ
ਜੋ ਤਰੁ ਪਤਰੋ ਹੋਯ ਏਕ ਦਿਨ ਧੋਖਾ ਦੇਹੈਂ
ਜਾ ਦਿਨ ਬਹੈ ਬਯਾਰਿ ਟੂਟ ਜਰਿ ਸੇ ਜੈਹੈਂ
ਕਹ ਗਿਰਧਰ ਕਵਿਰਾਯ ਛਾਂਹ ਮੋਟੇ ਕੀ ਗਹਿਯੇ
ਪਾਤਾ ਸਬ ਝਰਿ ਜਾਯ ਤਊ ਛਾਯਾ ਮੇਂ ਰਹਿਯੇ
(ਘਾਮ=ਧੁੱਪ, ਤਰੁ=ਰੁੱਖ, ਪਤਰੋ=ਪਤਲਾ,
ਬਯਾਰਿ=ਹਵਾ, ਜਰਿ=ਜੜ)
ਲਾਠੀ ਮੇਂ ਗੁਣ ਬਹੁਤ ਹੈਂ, ਸਦਾ ਰਾਖਿਏ ਸੰਗ
ਗਹਰੇ ਨਦ-ਨਾਲੇ ਜਹਾਂ, ਤਹਾਂ ਬਚਾਵੇ ਅੰਗ
ਤਹਾਂ ਬਚਾਵੇ ਅੰਗ, ਝਪਟ ਕੁੱਤਾ ਕੂ ਮਾਰੈ
ਦੁਸ਼ਮਨ ਦਾਵਾਗੀਰ ਹੋਏ ਤਿਨਹੂੰ ਕੋ ਝਾਰੈ
ਕਹ ਗਿਰਧਰ ਕਵਿਰਾਯ ਸੁਨੋ ਓ ਮੇਰੇ ਪਾਠੀ
ਸਬ ਹਥਿਯਾਰਨ ਛਾਂੜ, ਹਾਥ ਮੇਂ ਲੀਜੈ ਲਾਠੀ
ਜਾਨੋ ਨਹੀਂ ਜਿਸ ਗਾਂਵ ਮੇਂ, ਕਹਾ ਬੂਝਨੋ ਨਾਮ
ਤਿਨ ਸਖਾਨ ਕੀ ਕਯਾ ਕਥਾ, ਜਿਨਸੋ ਨਹਿੰ ਕੁਛ ਕਾਮ
ਜਿਨਸੋ ਨਹਿੰ ਕੁਛ ਕਾਮ, ਕਰੇ ਜੋ ਉਨਕੀ ਚਰਚਾ
ਰਾਗ ਦਵੇਸ਼ ਪੁਨਿ ਕ੍ਰੋਧ ਬੋਧ ਮੇਂ ਤਿਨਕਾ ਪਰਚਾ
ਕਹ ਗਿਰਿਧਰ ਕਵਿਰਾਯ ਹੋਇ ਜਿਨ ਸੰਗ ਮਿਲਿ ਖਾਨੋ
ਤਾਕੀ ਪੂਛੋ ਜਾਤ ਬਰਨ ਕੁਲ ਕਯਾ ਹੈ ਜਾਨੋ
ਜਾਕੋ ਧਨ, ਧਰਤੀ ਹਰੀ, ਤਾਹਿ ਨ ਲੀਜੈ ਸੰਗ
ਓ ਸੰਗ ਰਾਖੈ ਹੀ ਬਨੈ, ਤੋ ਕਰਿ ਰਾਖੁ ਅਪੰਗ
ਤੋ ਕਰਿ ਰਾਖੁ ਅਪੰਗ, ਭੂਲਿ ਪਰਤੀਤਿ ਨ ਕੀਜੈ
ਸੌ ਸੌਗੰਦੇਂ ਖਾਯ, ਚਿੱਤ ਮੇਂ ਏਕ ਨ ਦੀਜੈ
ਕਹ ਗਿਰਿਧਰ ਕਵਿਰਾਯ, ਕਬਹੁੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨ ਵਾਕੋ
ਰਿਪੁ ਸਮਾਨ ਪਰਿਹਰਿਯ, ਹਰੀ ਧਨ, ਧਰਤੀ ਜਾਕੋ
(ਰਿਪੁ=ਵੈਰੀ, ਪਰਿਹਰਿਯ=ਤਿਆਗਣਾ)
ਝੂਠਾ ਮੀਠੇ ਵਚਨ ਕਹਿ, ਰਿਣ ਉਧਾਰ ਲੇ ਜਾਯ
ਲੇਤ ਪਰਮ ਸੁਖ ਉਪਜੈ, ਲੈਕੇ ਦਿਯੋ ਨ ਜਾਯ
ਲੈਕੇ ਦਿਯੋ ਨ ਜਾਯ, ਊਂਚ ਅਰੁ ਨੀਚ ਬਤਾਵੈ
ਰਿਣ ਉਧਾਰ ਕੀ ਰੀਤਿ, ਮਾਂਗਤੇ ਮਾਰਨ ਧਾਵੈ
ਕਹ ਗਿਰਿਧਰ ਕਵਿਰਾਯ, ਜਾਨੀ ਰਹ ਮਨ ਮੇਂ ਰੂਠਾ
ਬਹੁਤ ਦਿਨਾ ਹੋ ਜਾਯ, ਕਹੈ ਤੇਰੋ ਕਾਗਜ ਝੂਠਾ
ਸੋਨਾ ਲਾਦਨ ਪਿਯ ਗਏ, ਸੂਨਾ ਕਰਿ ਗਏ ਦੇਸ
ਸੋਨਾ ਮਿਲੇ ਨ ਪਿਯ ਮਿਲੇ, ਰੂਪਾ ਹਵੈ ਗਏ ਕੇਸ
ਰੂਪਾ ਹਵੈ ਗਏ ਕੇਸ, ਰੋਰ ਰੰਗ ਰੂਪ ਗੰਵਾਵਾ
ਸੇਜਨ ਕੋ ਬਿਸਰਾਮ, ਪਿਯਾ ਬਿਨ ਕਬਹੁੰ ਨ ਪਾਵਾ
ਕਹ ਗਿਰਿਧਰ ਕਵਿਰਾਯ ਲੋਨ ਬਿਨ ਸਬੈ ਅਲੋਨਾ
ਬਹੁਰਿ ਪਿਯਾ ਘਰ ਆਵ, ਕਹਾ ਕਰਿਹੌ ਲੈ ਸੋਨਾ
(ਰੂਪਾ=ਚਿੱਟੇ, ਲੋਨ=ਲੂਣ)
ਸਾਈਂ ਅਵਸਰ ਕੇ ਪਰੇ ਕੋ ਨ ਸਹੇ ਦੁੱਖ-ਦਵੰਦ
ਜਾਯ ਬਿਕਾਨੇ ਡੋਮ ਘਰ ਵੈ ਰਾਜਾ ਹਰਿਚੰਦ
ਵੈ ਰਾਜਾ ਹਰਿਚੰਦ ਕਰੇ ਮਰਘਟ ਰਖਵਾਰੀ
ਧਰੇਂ ਤਪਸਵੀ ਵੇਸ਼, ਫਿਰੇ ਅਰਜੁਨ ਬਲਧਾਰੀ
ਕਹਾ ਗਿਰਧਰ ਕਵਿਰਾਯ ਤਪੈ ਵਹ ਭੀਮ ਰਸੋਈ
ਕੌ ਨ ਕਰੇ ਘਟਿ ਕਾਮ, ਪਰੇ ਅਵਸਰ ਕੇ ਸਾਈਂ
ਸਾਈਂ ਬੈਰ ਨ ਕੀਜਿਏ ਗੁਰੁ, ਪੰਡਿਤ, ਕਵਿ, ਯਾਰ
ਬੇਟਾ, ਬਨਿਤਾ, ਪੈਰਿਯਾ, ਯਗਯ ਕਰਾਵਨ ਹਾਰ
ਯਗਯ ਕਰਾਵਨ ਹਾਰ, ਰਾਜ ਮੰਤ੍ਰੀ ਜੋ ਹੋਈ
ਵਿਪ੍ਰ, ਪਰੋਸੀ, ਵੈਦ ਆਪਕੀ ਤਪੈ ਰਸੋਈ
ਕਹ ਗਿਰਧਰ ਕਵਿਰਾਯ ਯੁਗਨ ਤੇਂ ਯਹ ਚਲਿ ਆਈ
ਇਨ ਤੇਰਹ ਸੋਂ ਤਰਹ ਦਿਏ ਬਨਿ ਆਵੈ ਸਾਈਂ
(ਬਨਿਤਾ=ਇਸਤ੍ਰੀ, ਵਿਪ੍ਰ=ਪੰਡਿਤ)
ਸਾਈਂ ਅਪਨੇ ਚਿੱਤ ਕੀ ਭੂਲ ਨ ਕਹਿਏ ਕੋਯ
ਤਬ ਲਗਿ ਘਟ ਮੇਂ ਰਾਖਿਯੇ ਜਬ ਲਗਿ ਕਾਰਜ ਹੋਯ
ਜਬ ਲਗਿ ਕਾਰਜ ਹੋਯ, ਭੂਲ ਕਿਸਸੇ ਨਹਿੰ ਕਹਿਯੇ
ਦੁਰਜਨ ਹੰਸੇ ਨ ਕੋਯ, ਆਪ ਸਿਯਰੇ ਹਵੈ ਰਹਿਯੇ
ਕਹ ਗਿਰਧਰ ਕਵਿਰਾਯ ਬਾਤ ਚਤੁਰਨ ਕੇ ਤਾਈ
ਕਰਤੂਤੀ ਕਹਿ ਦੇਤ, ਆਪ ਕਹਿਯੇ ਨਹਿੰ ਸਾਈਂ
ਸਾਈਂ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਮੇਂ, ਮਤਲਬ ਕੋ ਵਯਵਹਾਰ
ਜਬ ਲਗਿ ਪੈਸਾ ਗਾਂਠ ਮੇਂ ਤਬ ਲਗਿ ਤਾਕੋ ਯਾਰ
ਤਬ ਲਗਿ ਤਾਕੋ ਯਾਰ, ਯਾਰ ਸੰਗਹਿ ਸੰਗ ਡੋਲੇ
ਪੈਸਾ ਰਹਾ ਨ ਪਾਸ, ਯਾਰ ਸੁਖ ਸੋਂ ਨਹਿੰ ਬੋਲੇ
ਕਹ ਗਿਰਧਰ ਕਵਿਰਾਯ ਜਗਤ ਯਹਿ ਲੇਖਾ ਭਾਈ
ਕਰਤ ਬੇਗਰਜੀ ਪ੍ਰੀਤਿ ਯਾਰ ਬਿਰਲਾ ਕੋਈ ਸਾਈਂ
ਸਾਈਂ ਬੇਟਾ ਬਾਪ ਕੇ ਬਿਗਰੇ ਭਯੋ ਅਕਾਜ
ਹਰਨਾਕੁਸ ਅਰੁ ਕੰਸ ਕੋ ਗਯੋ ਦੁਹੁਨ ਕੋ ਰਾਜ
ਗਯੋ ਦੁਹੁਨ ਕੋ ਰਾਜ ਬਾਪ ਬੇਟਾ ਕੇ ਬਿਗਰੇ
ਦੁਸਮਨ ਦਾਵਾਗੀਰ ਭਏ ਮਹਿਮੰਡਲ ਸਿਗਰੇ
ਕਹ ਗਿਰਿਧਰ ਕਵਿਰਾਯ ਜੁਗਨ ਯਾਹੀ ਚਲਿ ਆਈ
ਪਿਤਾ ਪੁਤ੍ਰ ਕੇ ਬੈਰ ਨਫਾ ਕਹੁ ਕੌਨੇ ਪਾਈ
ਸਾਈਂ ਘੋੜੇ ਆਛਤਹਿ ਗਦਹਨ ਆਯੋ ਰਾਜ
ਕੌਆ ਲੀਜੈ ਹਾਥ ਮੇਂ ਦੂਰਿ ਕੀਜਿਯੇ ਬਾਜ
ਦੁਰੀ ਕੀਜਿਯੇ ਬਾਜ ਰਾਜ ਪੁਨਿ ਐਸੋ ਆਯੋ
ਸਿੰਹ ਕੀਜਿਯੇ ਕੈਦ ਸਯਾਰ ਗਜਰਾਜ ਚੜ੍ਹਾਯੋ
ਕਹ ਗਿਰਿਧਰ ਕਵਿਰਾਯ ਜਹਾਂ ਯਹ ਬੂਝਿ ਬਧਾਈ
ਤਹਾਂ ਨ ਕੀਜੈ ਭੋਰ ਸਾਂਝ ਉਠਿ ਚਲਿਏ ਸਾਈਂ
(ਸਿੰਹ=ਸ਼ੇਰ, ਸਯਾਰ=ਗਿੱਦੜ, ਗਜ=ਹਾਥੀ, ਭੋਰ=
ਸਵੇਰ)
ਸਾਈਂ ਤਹਾਂ ਨ ਜਾਈਏ ਜਹਾਂ ਨਾ ਆਪੁ ਸੁਹਾਯ
ਵਰਨ ਵਿਸ਼ੈ ਜਾਨੇ ਨਹੀਂ, ਗਦਹਾ ਦਾਖੈ ਖਾਯ
ਗਦਹਾ ਦਾਖੈ ਖਾਯ ਗਊ ਪਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਿ ਲਗਾਵੈ
ਸਭਾ ਬੈਠਿ ਮੁਸਕਯਾਯ ਯਹੀ ਸਬ ਨ੍ਰਿਪ ਕੋ ਭਾਵੈ
ਕਹ ਗਿਰਧਰ ਕਵਿਰਾਯ ਸੁਨੋ ਰੇ ਮੇਰੇ ਭਾਈ
ਜਹਾਂ ਨ ਕਰਿਯੇ ਬਾਸ ਤੁਰਤ ਉਠਿ ਅਈਯੇ ਸਾਈਂ
ਸਾਈਂ ਸੁਆ ਪ੍ਰਵੀਨ ਗਤਿ ਵਾਣੀ ਵਦਨ ਵਿਚਿੱਤ
ਰੂਪਵੰਤ ਗੁਣ ਆਗਰੋ ਰਾਮ ਨਾਮ ਸੋਂ ਚਿੱਤ
ਰਾਮ ਨਾਮ ਸੋਂ ਚਿੱਤ ਔਰ ਦੇਵਨ ਅਨੁਰਾਗਯੋ
ਜਹਾਂ ਜਹਾਂ ਤੁਵ ਗਯੋ ਤਹਾਂ ਤਹਾਂ ਨੀਕੋ ਲਾਗਯੋ
ਕਹ ਗਿਰਧਰ ਕਵਿਰਾਯ ਸੁਆ ਚੂਕਯੋ ਚਤੁਰਾਈ
ਵ੍ਰਿਥਾ ਕਿਯੋ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੇਯ ਸੇਮਰ ਕੋ ਸਾਈਂ
ਸਾਈਂ ਅਪਨੇ ਭ੍ਰਾਤ ਕੋ, ਕਬਹੁੰ ਨ ਦੀਜੈ ਤ੍ਰਾਸ
ਪਲਕ ਦੂਰ ਨਹਿੰ ਕੀਜਿਯੇ, ਸਦਾ ਰਾਖਿਯੇ ਪਾਸ
ਸਦਾ ਰਾਖਿਯੇ ਪਾਸ, ਤ੍ਰਾਸ ਕਬਹੂੰ ਨਹਿੰ ਦੀਜੈ
ਤ੍ਰਾਸ ਦਿਯੋ ਲੰਕੇਸ਼, ਤਾਹਿ ਕੀ ਗਤਿ ਸੁਨ ਲੀਜੈ
ਕਹ ਗਿਰਧਰ ਕਵਿਰਾਯ, ਰਾਮ ਸੋਂ ਮਿਲਿਯੋ ਜਾਈ
ਪਾਯ ਵਿਭੀਸ਼ਣ ਰਾਜ, ਲੰਕਪਤਿ ਬਾਜਯੋ ਸਾਈਂ
(ਤ੍ਰਾਸ=ਦੁੱਖ,ਡਰ, ਲੰਕੇਸ਼=ਰਾਵਣ)