ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਪਸੰਦੀਦਾ ਕਵਿਤਾਵਾਂ/ਰਚਨਾਵਾਂ
ਮਿਰਜ਼ਾ ਗ਼ਾਲਿਬ
1
ਯਹ ਨ ਥੀ ਹਮਾਰੀ ਕਿਸਮਤ ਜੋ ਵਿਸਾਲੇ ਯਾਰ ਹੋਤਾ
ਅਗਰ ਔਰ ਜੀਤੇ ਰਹਤੇ ਯਹੀ ਇੰਤੇਜ਼ਾਰ ਹੋਤਾ
ਤੇਰੇ ਵਾਦੇ ਪਰ ਜਿਏਂ ਹਮ ਤੋ ਯਹ ਜਾਨ ਛੂਟ ਜਾਨਾ
ਕਿ ਖੁਸ਼ੀ ਸੇ ਮਰ ਨ ਜਾਤੇ ਅਗਰ ਐਤਬਾਰ ਹੋਤਾ
ਤੇਰੀ ਨਾਜ਼ੁਕੀ ਸੇ ਜਾਨਾ ਕਿ ਬੰਧਾ ਥਾ ਅਹਦੇ-ਫ਼ਰਦਾ
ਕਭੀ ਤੂ ਨ ਤੋੜ ਸਕਤਾ ਅਗਰ ਇਸਤੇਵਾਰ ਹੋਤਾ
ਯਹ ਕਹਾਂ ਕੀ ਦੋਸਤੀ ਹੈ (ਕਿ) ਬਨੇ ਹੈਂ ਦੋਸਤ ਨਾਸੇਹ
ਕੋਈ ਚਾਰਾਸਾਜ਼ ਹੋਤਾ ਕੋਈ ਗ਼ਮ ਗੁਸਾਰ ਹੋਤਾ
ਕਹੂੰ ਕਿਸਸੇ ਮੈਂ ਕੇ ਕ੍ਯਾ ਹੈ ਸ਼ਬੇ ਗ਼ਮ ਬੁਰੀ ਬਲਾ ਹੈ
ਮੁਝੇ ਕ੍ਯਾ ਬੁਰਾ ਥਾ ਮਰਨਾ, ਅਗਰ ਏਕ ਬਾਰ ਹੋਤਾ
(ਮਿਰਜ਼ਾ ਗ਼ਾਲਿਬ)
ਪੂਰੀ ਗ਼ਜ਼ਲ
ਯੇ ਨ ਥੀ ਹਮਾਰੀ ਕਿਸਮਤ ਕਿ ਵਿਸਾਲੇ-ਯਾਰ ਹੋਤਾ
ਅਗਰ ਔਰ ਜੀਤੇ ਰਹਤੇ ਯਹੀ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਹੋਤਾ
ਤੇਰੇ ਵਾਦੇ ਪੇ ਜੀਯੇ ਹਮ ਤੋ ਯੇ ਜਾਨ ਝੂਠ ਜਾਨਾ
ਕਿ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਸੇ ਮਰ ਨ ਜਾਤੇ ਅਗਰ ਐਤਬਾਰ ਹੋਤਾ
ਤੇਰੀ ਨਾਜ਼ੁਕੀ ਸੇ ਜਾਨਾ ਕਿ ਬੰਧਾ ਥਾ ਅਹਦ ਬੋਦਾ
ਕਭੀ ਤੂ ਨ ਤੋੜ ਸਕਤਾ ਅਗਰ ਉਸਤੁਵਾਰ ਹੋਤਾ
ਕੋਈ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਸੇ ਪੂਛੇ ਤੇਰੇ ਤੀਰੇ-ਨੀਮਕਸ਼ ਕੋ
ਯੇ ਖਲਿਸ਼ ਕਹਾਂ ਸੇ ਹੋਤੀ ਜੋ ਜਿਗਰ ਕੇ ਪਾਰ ਹੋਤਾ
ਯੇ ਕਹਾਂ ਕੀ ਦੋਸਤੀ ਹੈ ਕਿ ਬਨੇ ਹੈਂ ਦੋਸਤ ਨਾਸੇਹ
ਕੋਈ ਚਾਰਾਸਾਜ਼ ਹੋਤਾ, ਕੋਈ ਗ਼ਮਗੁਸਾਰ ਹੋਤਾ
ਰਗੇ-ਸੰਗ ਸੇ ਟਪਕਤਾ ਵੇ ਲਹੂ ਕਿ ਫਿਰ ਨ ਥਮਤਾ
ਜਿਸੇ ਗ਼ਮ ਸਮਝ ਰਹੇ ਹੋ ਯੇ ਅਗਰ ਸ਼ਰਾਰ ਹੋਤਾ
ਗ਼ਮ ਅਗਰਚੇ ਜਾਂ-ਗੁਸਿਲ ਹੈ, ਪਰ ਕਹਾਂ ਬਚੇ ਕਿ ਦਿਲ ਹੈ
ਗ਼ਮੇ-ਇਸ਼ਕ 'ਗਰ ਨ ਹੋਤਾ, ਗ਼ਮੇ-ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਹੋਤਾ
ਕਹੂੰ ਕਿਸਸੇ ਮੈਂ ਕਿ ਕਯਾ ਹੈ, ਸ਼ਬੇ-ਗ਼ਮ ਬੁਰੀ ਬਲਾ ਹੈ
ਮੁਝੇ ਕਯਾ ਬੁਰਾ ਥਾ ਮਰਨਾ ? ਅਗਰ ਏਕ ਬਾਰ ਹੋਤਾ
ਹੁਏ ਮਰ ਕੇ ਹਮ ਜੋ ਰੁਸਵਾ, ਹੁਏ ਕਯੋਂ ਨ ਗ਼ਰਕੇ-ਦਰਿਯਾ
ਨ ਕਭੀ ਜਨਾਜ਼ਾ ਉਠਤਾ, ਨ ਕਹੀਂ ਮਜ਼ਾਰ ਹੋਤਾ
ਉਸੇ ਕੌਨ ਦੇਖ ਸਕਤਾ, ਕਿ ਯਗ਼ਾਨਾ ਹੈ ਵੋ ਯਕਤਾ
ਜੋ ਦੁਈ ਕੀ ਬੂ ਭੀ ਹੋਤੀ ਤੋ ਕਹੀਂ ਦੋ ਚਾਰ ਹੋਤਾ
ਯੇ ਮਸਾਈਲੇ-ਤਸੱਵੁਫ਼, ਯੇ ਤੇਰਾ ਬਯਾਨ 'ਗ਼ਾਲਿਬ'
ਤੁਝੇ ਹਮ ਵਲੀ ਸਮਝਤੇ, ਜੋ ਨ ਬਾਦਾਖ਼ਵਾਰ ਹੋਤਾ
(ਵਿਸਾਲ=ਮਿਲਣ, ਅਹਦ=ਪਰਤੱਗਿਆ, ਉਸਤੁਵਾਰ=ਪੱਕਾ, ਤੀਰੇ-ਨੀਮਕਸ਼=
ਅੱਧਾ ਖਿੱਚਿਆ ਤੀਰ, ਨਾਸੇਹ=ਉਪਦੇਸ਼ਕ, ਚਾਰਾਸਾਜ਼=ਸਹਾਇਕ, ਗ਼ਮਗੁਸਾਰ=
ਹਮਦਰਦ, ਸੰਗ=ਪੱਥਰ, ਸ਼ਰਾਰ=ਅੰਗਾਰਾ, ਜਾਂ-ਗੁਸਿਲ=ਜਾਨ ਲੇਵਾ, ਸ਼ਬੇ-ਗ਼ਮ=
ਗ਼ਮ ਦੀ ਰਾਤ, ਯਗ਼ਾਨਾ=ਬੇਮਿਸਾਲ, ਯਕਤਾ=ਜਿਸ ਵਰਗਾ ਕੋਈ ਹੋਰ ਨਹੀਂ,
ਮਸਾਈਲੇ-ਤਸੱਵੁਫ਼=ਭਗਤੀ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ, ਵਲੀ=ਪੀਰ, ਬਾਦਾਖ਼ਵਾਰ=ਸ਼ਰਾਬੀ)
ਮਿਰਜ਼ਾ ਗ਼ਾਲਿਬ
2
ਇਸ਼ਰਤੇ ਕਤਲ ਗਹੇ ਅਹਲੇ ਤਮੰਨਾ ਮਤ ਪੂਛ
ਇਦੇ-ਨੱਜਾਰਾ ਹੈ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰ ਕੀ ਉਰਿਯਾਂ ਹੋਨਾ
ਕੀ ਤੇਰੇ ਕਤਲ ਕੇ ਬਾਦ ਉਸਨੇ ਜ਼ਫਾ ਸੇ ਤੌਬਾ
ਕਿ ਉਸ ਜ਼ੁਦ ਪਸ਼ੇਮਾਂਕਾ ਪਸ਼ੇਮਾਂ ਹੋਨਾ
ਹੈਫ ਉਸ ਚਾਰਗਿਰਹ ਕਪੜੇ ਕੀ ਕਿਸਮਤ ਗ਼ਾਲਿਬ
ਜਿਸ ਕੀ ਕਿਸਮਤ ਮੇਂ ਲਿਖਾ ਹੋ ਆਸ਼ਿਕ਼ ਕਾ ਗਰੇਬਾਂ ਹੋਨਾ
(ਮਿਰਜ਼ਾ ਗ਼ਾਲਿਬ)
ਪੂਰੀ ਗ਼ਜ਼ਲ
ਬਸ ਕਿ ਦੁਸ਼ਵਾਰ ਹੈ ਹਰ ਕਾਮ ਕਾ ਆਸਾਂ ਹੋਨਾ
ਆਦਮੀ ਕੋ ਭੀ ਮਯੱਸਰ ਨਹੀਂ ਇਨਸਾਂ ਹੋਨਾ
ਗਿਰੀਯਾ ਚਾਹੇ ਹੈ ਖਰਾਬੀ ਮਿਰੇ ਕਾਸ਼ਾਨੇ ਕੀ
ਦਰੋ-ਦੀਵਾਰ ਸੇ ਟਪਕੇ ਹੈ ਬਯਾਬਾਂ ਹੋਨਾ
ਵਾਏ ਦੀਵਾਨਗੀ-ਏ-ਸ਼ੌਕ ਕਿ ਹਰਦਮ ਮੁਝਕੋ
ਆਪ ਜਾਨਾ ਉਧਰ ਔਰ ਆਪ ਹੀ ਹੈਰਾਂ ਹੋਨਾ
ਜਲਵਾ ਅਜ਼-ਬਸਕਿ ਤਕਾਜ਼ਾ-ਏ-ਨਿਗਹ ਕਰਤਾ ਹੈ
ਜੌਹਰੇ-ਆਈਨਾ ਭੀ ਚਾਹੇ ਹੈ ਮਿਜ਼ਗਾਂ ਹੋਨਾ
ਇਸ਼ਰਤੇ-ਕਤਲਗਹੇ-ਅਹਲੇ-ਤਮੰਨਾ ਮਤ ਪੂਛ
ਈਦੇ-ਨੱਜ਼ਾਰਾ ਹੈ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰ ਕਾ ਉਰੀਯਾਂ ਹੋਨਾ
ਲੇ ਗਏ ਖ਼ਾਕ ਮੇਂ ਹਮ, ਦਾਗ਼ੇ-ਤਮੰਨਾ-ਏ-ਨਿਸ਼ਾਤ
ਤੂ ਹੋ ਔਰ ਆਪ ਬਸਦ ਰੰਗ ਗੁਲਿਸਤਾਂ ਹੋਨਾ
ਇਸ਼ਰਤੇ-ਪਾਰਾ-ਏ-ਦਿਲ, ਜ਼ਖ਼ਮ-ਤਮੰਨਾ ਖਾਨਾ
ਲੱਜ਼ਤੇ-ਰੇਸ਼ੇ-ਜਿਗਰ, ਗ਼ਰਕੇ-ਨਮਕਦਾਂ ਹੋਨਾ
ਕੀ ਮਿਰੇ ਕਤਲ ਕੇ ਬਾਦ, ਉਸਨੇ ਜਫ਼ਾ ਸੇ ਤੌਬਾ
ਹਾਯ, ਉਸ ਜੂਦ ਪਸ਼ੇਮਾਂ ਕਾ ਪਸ਼ੇਮਾਂ ਹੋਨਾ
ਹੈਫ਼, ਉਸ ਚਾਰ ਗਿਰਹ ਕਪੜੇ ਕੀ ਕਿਸਮਤ 'ਗ਼ਾਲਿਬ'
ਜਿਸਕੀ ਕਿਸਮਤ ਮੇਂ ਹੋ, ਆਸ਼ਿਕ ਕਾ ਗਿਰੇਬਾਂ ਹੋਨਾ
(ਗਿਰੀਯਾ=ਰੋਣਾ, ਕਾਸ਼ਾਨੇ=ਘਰ, ਸ਼ੌਕ=ਇੱਛਾ, ਅਜ਼-ਬਸਕਿ=ਇਸ ਹੱਦ ਤੱਕ,
ਜੌਹਰੇ-ਆਈਨਾ=ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦਾ ਦਾਗ਼, ਮਿਜ਼ਗਾਂ=ਪਲਕਾਂ, ਇਸ਼ਰਤੇ=ਸ਼ਾਨ, ਉਰੀਯਾਂ=ਨੰਗਾ,
ਨਿਸ਼ਾਤ=ਖ਼ੁਸ਼ੀ, ਬਸਦ ਰੰਗ=ਸੈਂਕੜੇ ਰੰਗਾਂ ਵਿੱਚ, ਇਸ਼ਰਤੇ-ਪਾਰਾ-ਏ-ਦਿਲ=ਦਿਲ ਦੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਦਾ ਰੰਗ,
ਲੱਜ਼ਤੇ-ਰੇਸ਼ੇ-ਜਿਗਰ=ਜਿਗਰ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਦਾ ਸੁਆਦ, ਜੂਦ=ਜਲਦੀ, ਹੈਫ਼=ਹਾਏ)
ਡਾ ਅੱਲਾਮਾ ਮੁਹੰਮਦ ਇਕਬਾਲ
1
ਜੋ ਸ਼ਾਖ਼-ਏ-ਨਾਜ਼ੁਕ ਪੇ ਆਸ਼ੀਯਾਨਾ ਬਨੇਗਾ ਨਾ-ਪਾਯੇਦਾਰ ਹੋਗਾ
2
ਖ਼ੁਦਾ ਕੇ ਆਸ਼ਿਕ ਤੋ ਹੈਂ ਹਜ਼ਾਰੋਂ ਬਨੋਂ ਮੇਂ ਫਿਰਤੇ ਹੈਂ ਮਾਰੇ-ਮਾਰੇ
ਮੈ ਉਸਕਾ ਬੰਦਾ ਬਨੂੰਗਾ ਜਿਸਕੋ ਖ਼ੁਦਾ ਕੇ ਬੰਦੋਂ ਸੇ ਪ੍ਯਾਰ ਹੋਗਾ
3
ਮੈਂ ਜ਼ੁਲਮਤੇ ਸ਼ਬ ਮੇਂ ਲੇ ਕੇ ਨਿਕਲੂੰਗਾ ਅਪਨੇ ਦਰ ਮਾਂਦਾ ਕਾਰਵਾਂ ਕੋ
ਸ਼ਰਰ ਫ਼ਿਸਾਂ ਹੋਗੀ ਆਹ ਮੇਰੀ, ਨਫ਼ਸ ਮੇਰਾ ਸ਼ੋਲਾਬਾਰ ਹੋਗਾ
4
ਨ ਪੂਛ ਇਕ਼ਬਾਲ ਕਾ ਠਿਕਾਨਾ ਅਭੀ ਵਹੀ ਕੈਫ਼ਿਯਤ ਹੈ ਉਸ ਕੀ
ਕਹੀਂ ਸਰੇਰਾਹ ਗੁਜ਼ਰ ਬੈਠਾ ਸਿਤਮਕਸ਼ੇ ਇੰਤੇਜ਼ਾਰ ਹੋਗਾ
5
ਅੱਛਾ ਹੈ ਦਿਲ ਕੇ ਸਾਥ ਰਹੇ ਪਾਸਬਾਨੇ ਅਕਲ
ਲੇਕਿਨ ਕਭੀ- ਕਭੀ ਇਸੇ ਤਨਹਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ
6
ਨਸ਼ਾ ਪਿਲਾ ਕੇ ਗਿਰਾਨਾ ਤੋ ਸਬਕੋ ਆਤਾ ਹੈ
ਮਜ਼ਾ ਤੋ ਜਬ ਹੈ ਕਿ ਗਿਰਤੋਂ ਕੋ ਥਾਮ ਲੇ ਸਾਕੀ
7
ਦਹਰ ਕੋ ਦੇਤੇ ਹੈਂ ਮੁਏ ਦੀਦ-ਏ-ਗਿਰਿਯਾਂ ਹਮ
ਆਖਿਰੀ ਬਾਦਲ ਹੈਂ ਏਕ ਗੁਜਰੇ ਹੁਏ ਤੂਫ਼ਾਂ ਕੇ ਹਮ
(ਉਪਰ ਦਿੱਤੇ ੧,੨,੩,੪ ਸ਼ੇਅਰ ਤੇ ਮਿਸਰੇ ਹੇਠਲੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਵਿੱਚੋਂ ਹਨ)
ਜ਼ਮਾਨਾ ਆਯਾ ਹੈ ਬੇ-ਹਿਜਾਬੀ ਕਾ, ਆਮ ਦੀਦਾਰ-ਏ-ਯਾਰ ਹੋਗਾ
ਜ਼ਮਾਨਾ ਆਯਾ ਹੈ ਬੇ-ਹਿਜਾਬੀ ਕਾ, ਆਮ ਦੀਦਾਰ-ਏ-ਯਾਰ ਹੋਗਾ
ਸਕੂਤ ਥਾ ਪਰਦਾਦਾਰ ਜਿਸ ਕਾ ਵੋ ਰਾਜ਼ ਅਬ ਆਸ਼ਕਾਰ ਹੋਗਾ
ਗੁਜ਼ਰ ਗਯਾ ਹੈ ਅਬ ਵੋ ਦੌਰ ਸਾਕੀ ਕਿ ਛੁਪ ਛੁਪ ਕੇ ਪੀਤੇ ਥੇ ਪੀਨੇ ਵਾਲੇ
ਬਨੇਗਾ ਸਾਰਾ ਜਹਾਂ ਮਯਖ਼ਾਨਾ ਹਰ ਕੋਈ ਬਾਦਾਖ਼ਵਾਰ ਹੋਗਾ
ਕਭੀ ਜੋ ਆਵਾਰਾ-ਏ-ਜੁਨੂੰ ਥੇ ਵੋ ਬਸਤੀਯੋਂ ਮੇਂ ਫਿਰ ਆ ਬਸੇਂਗੇ
ਬਰਹਨਾਪਾਈ ਵਹੀ ਰਹੇਗੀ ਮਗਰ ਨਯਾ ਖ਼ਾਰ-ਜ਼ਾਰ ਹੋਗਾ
ਸੁਨਾ ਦੀਯਾ ਗੋਸ਼-ਏ-ਮੁੰਤਜ਼ਿਰ ਕੋ ਹਿਜਾਜ਼ ਕੀ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਨੇ ਆਖ਼ਿਰ
ਜੋ ਅਹਦ ਸਹਰਾਈਯੋਂ ਸੇ ਬਾਂਧਾ ਗਯਾ ਥਾ ਫਿਰ ਉਸਤਵਾਰ ਹੋਗਾ
ਨਿਕਲ ਕੇ ਸਹਰਾ ਸੇ ਜਿਸਨੇ ਰੂਮਾ ਕੀ ਸਲਤਨਤ ਕੋ ਉਲਟ ਦੀਯਾ ਥਾ
ਸੁਨਾ ਹੈ ਯੇਹ ਕੁਦਸੀਯੋਂ ਸੇ ਮੈਂਨੇ ਵੋ ਸ਼ੇਰ ਫਿਰ ਹੋਸ਼ਿਯਾਰ ਹੋਗਾ
ਕੀਯਾ ਮੇਰਾ ਤਜ਼ਕਿਰਾ ਜੋ ਸਾਕੀ ਨੇ ਬਾਦਾਖ਼ਵਾਰੋਂ ਕੀ ਅੰਜੁਮਨ ਮੇਂ
ਤੋ ਪੀਰ-ਏ-ਮੈਖ਼ਾਨਾ ਸੁਨ ਕੇ ਕਹਨੇ ਲਗਾ ਕਿ ਮੂੰਹ ਫਟ ਹੈ ਖ਼ਵਾਰ ਹੋਗਾ
ਦਯਾਰ-ਏ-ਮਗ਼ਰਿਬ ਕੇ ਰਹਨੇ ਵਾਲੋ, ਖ਼ੁਦਾ ਕੀ ਬਸਤੀ ਦੁਕਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਖਰਾ ਜਿਸੇ ਤੁਮ ਸਮਝ ਰਹੇ ਹੋ ਵੋ ਅਬ ਜ਼ਰ-ਏ-ਕਮ ਅੱਯਾਰ ਹੋਗਾ
ਤੁਮਹਾਰੀ ਤਹਜ਼ੀਬ ਅਪਨੇ ਖ਼ੰਜ਼ਰ ਸੇ ਆਪ ਹੀ ਖੁਦਕਸ਼ੀ ਕਰੇਗੀ
ਜੋ ਸ਼ਾਖ਼-ਏ-ਨਾਜ਼ੁਕ ਪੇ ਆਸ਼ੀਯਾਨਾ ਬਨੇਗਾ ਨਾ-ਪਾਯੇਦਾਰ ਹੋਗਾ
ਚਮਨ ਮੇਂ ਲਾਲਾ ਦਿਖਾਤਾ ਫਿਰਤਾ ਹੈ ਦਾਗ਼ ਅਪਨਾ ਕਲੀ ਕਲੀ ਕੋ
ਯੇਹ ਜਾਨਤਾ ਹੈ ਇਸ ਦਿਖਾਵੇ ਸੇ ਦਿਲਜਲੋਂ ਮੇਂ ਸ਼ੁਮਾਰ ਹੋਗਾ
ਜੋ ਏਕ ਥਾ ਐ ਨਿਗਾਹ ਤੂਨੇ ਹਜ਼ਾਰ ਕਰਕੇ ਹਮੇਂ ਦਿਖਾਯਾ
ਯਹੀ ਅਗਰ ਕੈਫ਼ੀਯਤ ਹੈ ਤੇਰੀ ਤੋ ਫਿਰ ਕਿਸੇ ਐਤਬਾਰ ਹੋਗਾ
ਖ਼ੁਦਾ ਕੇ ਆਸ਼ਿਕ ਤੋ ਹੈਂ ਹਜ਼ਾਰੋਂ ਬਨੋਂ ਮੇਂ ਫਿਰਤੇ ਹੈਂ ਮਾਰੇ ਮਾਰੇ
ਮੈਂ ਉਸਕਾ ਬੰਦਾ ਬਨੂੰਗਾ ਜਿਸ ਕੋ ਖ਼ੁਦਾ ਕੇ ਬੰਦੋਂ ਸੇ ਪਯਾਰ ਹੋਗਾ
ਯੇਹ ਰਸਮ-ਏ-ਬਜ਼ਮ-ਏ-ਫ਼ਨਾ ਹੈ ਐ ਦਿਲ ਗੁਨਾਹ ਹੈ ਜੁੰਬਿਸ਼-ਏ-ਨਜ਼ਰ ਭੀ
ਰਹੇਗੀ ਕਯਾ ਆਬਰੂ ਹਮਾਰੀ ਜੋ ਤੂ ਯਹਾਂ ਬੇਕਰਾਰ ਹੋਗਾ
ਮੈਂ ਜ਼ੁਲਮਤ-ਏ-ਸ਼ਬ ਮੇਂ ਲੇ ਕੇ ਨਿਕਲੂੰਗਾ ਅਪਨੇ ਦਰਮਾਂਦਾ ਕਾਰਵਾਂ ਕੋ
ਸ਼ਰਰ ਫ਼ਿਸਾਂ ਹੋਗੀ ਆਹ ਮੇਰੀ, ਨਫ਼ਸ ਮੇਰਾ ਸ਼ੋਲਾਬਾਰ ਹੋਗਾ
ਨਾ ਪੂਛ 'ਇਕਬਾਲ' ਕਾ ਠਿਕਾਨਾ ਅਭੀ ਵਹੀ ਕੈਫ਼ੀਯਤ ਹੈ ਉਸਕੀ
ਕਹੀਂ ਸਰ-ਏ-ਰਾਹ-ਏ-ਗੁਜ਼ਾਰ ਬੈਠਾ ਸਿਤਮ ਕਸ਼-ਏ-ਇੰਤੇਜ਼ਾਰ ਹੋਗਾ
(ਬੇ-ਹਿਜਾਬੀ=ਖੁਲ੍ਹਾਪਣ, ਸਕੂਤ=ਚੁੱਪ, ਆਸ਼ਕਾਰ=ਖੁਲ੍ਹੇਗਾ, ਬਾਦਾਖ਼ਵਾਰ=ਪੀਣ ਵਾਲਾ,
ਖ਼ਾਰ-ਜ਼ਾਰ=ਬੀਯਾਬਾਨ, ਉਸਤਵਾਰ=ਪੱਕਾ, ਦਰਮਾਂਦਾ=ਥੱਕਿਆ ਹੋਇਆ, ਸ਼ਰਰ ਫ਼ਿਸਾਂ=
ਅੰਗਾਰੇ ਵਰ੍ਹਾਉਂਦੀ, ਨਫ਼ਸ=ਸਾਹ)
(ਉਪਰ ਦਿੱਤਾ ਪੰਜਵਾਂ (੫) ਸ਼ੇਅਰ ਹੇਠਲੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਵਿੱਚੋਂ ਹੈ)
ਮਜਨੂੰ ਨੇ ਸ਼ਹਰ ਛੋੜਾ ਤੋ ਸਹਰਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ
ਮਜਨੂੰ ਨੇ ਸ਼ਹਰ ਛੋੜਾ ਤੋ ਸਹਰਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ
ਨੱਜ਼ਾਰੇ ਕੀ ਹਵਸ ਹੋ ਤੋ ਲੈਲਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ
ਵਾਇਜ਼ ! ਕਮਾਲ-ਏ-ਤਰਕ ਸੇ ਮਿਲਤੀ ਹੈ ਯਾਂ ਮੁਰਾਦ
ਦੁਨੀਯਾਂ ਜੋ ਛੋੜ ਦੀ ਹੈ ਤੋ ਉਕਬਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ ।
ਤਕਲੀਦ ਕੀ ਰਵਿਸ਼ ਸੇ ਤੋ ਬਿਹਤਰ ਹੈ ਖ਼ੁਦ-ਕੁਸ਼ੀ
ਰਸਤਾ ਭੀ ਢੂੰਡ, ਖ਼ਿਜ਼ਰ ਕਾ ਸੌਦਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ
ਮਾਨਿੰਦ-ਏ-ਖ਼ਾਮਾ ਤੇਰੀ ਜ਼ੁਬਾਂ ਪਰ ਹੈ ਹਰਫ਼ੇ-ਗ਼ੈਰ
ਬੇਗਾਨਾ ਸ਼ੈ ਪੇ ਨਾਜ਼ਿਸ਼ੇ-ਬੇਜਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ
ਲੁਤਫ਼ੇ-ਕਲਾਮ ਕਯਾ ਜੋ ਨ ਹੋ ਦਿਲ ਮੇਂ ਦਰਦੇ-ਇਸ਼ਕ ?
ਬਿਸਮਿਲ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤੂ, ਤੋ ਤੜਪਨਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ
ਸ਼ਬਨਮ ਕੀ ਤਰਹ ਫੂਲੋਂ ਪੇ ਰੋ, ਔਰ ਚਮਨ ਸੇ ਚਲ
ਇਸ ਬਾਗ਼ ਮੇਂ ਕਯਾਮ ਕਾ ਸੌਦਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ
ਹੈ ਆਸ਼ਿਕੀ ਮੇਂ ਰਸਮ ਅਲਗ ਸਬ ਸੇ ਬੈਠਨਾ
ਬੁਤ-ਖ਼ਾਨਾ ਭੀ, ਹਰਮ ਭੀ, ਕਿਲੀਸਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ
ਸੌਦਾਗਰੀ ਨਹੀਂ, ਯੇ ਅਬਾਦਤ ਖ਼ੁਦਾ ਕੀ ਹੈ
ਐ ਬੇਖ਼ਬਰ ! ਜਜ਼ਾ ਕੀ ਤਮੰਨਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ
ਅੱਛਾ ਹੈ ਦਿਲ ਕੇ ਸਾਥ ਰਹੇ ਪਾਸਬਾਨੇ-ਅਕਲ
ਲੇਕਿਨ ਕਭੀ ਕਭੀ ਇਸੇ ਤਨਹਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ
ਜੀਨਾ ਵੁਹ ਕਯਾ ਜੋ ਹੋ ਨਫ਼ਸੇ-ਗ਼ੈਰ ਪਰ ਮਦਾਰ ?
ਸ਼ੁਹਰਤ ਕੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕਾ ਭਰੋਸਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ
ਸ਼ੋਖ਼ੀ ਜੋ ਹੈ ਸਵਾਲੇ-ਮੁਕੱਰਰ ਮੇਂ ਐ ਕਲੀਮ !
ਸ਼ਰਤੇ-ਰਜ਼ਾ ਯੇ ਹੈ ਕਿ ਤਕਾਜ਼ਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ
ਵਾਇਜ਼ ਸਬੂਤ ਲਾਏ ਜੋ ਮੈ ਕੇ ਜਵਾਜ਼ ਮੇਂ
'ਇਕਬਾਲ' ਕੀ ਯੇ ਜ਼ਿਦ ਹੈ ਕਿ ਪੀਨਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ
(ਕਮਾਲ-ਏ-ਤਰਕ=ਪੂਰਾ ਤਿਆਗ, ਉਕਬਾ=ਅਗਲਾ
ਜਹਾਨ, ਤਕਲੀਦ=ਪਿੱਛੇ ਲੱਗਣਾ, ਰਵਿਸ਼=ਢੰਗ,
ਮਾਨਿੰਦ-ਏ-ਖ਼ਾਮਾ=ਕਲਮ ਵਾਂਗ, ਹਰਫ਼ੇ-ਗ਼ੈਰ=
ਬਿਗਾਨਾ ਸ਼ਬਦ, ਨਾਜ਼ਿਸ਼ੇ-ਬੇਜਾ=ਅਯੋਗ ਮਾਣ,
ਬਿਸਮਿਲ=ਘਾਇਲ, ਕਿਲੀਸਾ=ਗਿਰਜਾ, ਜਜ਼ਾ=
ਭਲੇ ਦਾ ਬਦਲਾ, ਪਾਸਬਾਨ=ਰਾਖਾ, ਨਫ਼ਸੇ-ਗ਼ੈਰ=
ਬਿਗਾਨਾ ਸਾਹ,ਆਸਰਾ, ਮਦਾਰ=ਨਿਰਭਰ, ਰਜ਼ਾ=
ਭਾਣਾ ਮੰਨਣਾ, ਜਵਾਜ਼=ਹੱਕ ਵਿਚ)
(ਉਪਰ ਦਿੱਤਾ ਛੇਵਾਂ (੬) ਸ਼ੇਅਰ ਹੇਠਲੀ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚੋਂ ਹੈ)
ਸਾਕੀ
ਨਸ਼ਾ ਪਿਲਾ ਕੇ ਗਿਰਾਨਾ ਤੋ ਸਬਕੋ ਆਤਾ ਹੈ
ਮਜ਼ਾ ਤੋ ਜਬ ਹੈ ਕਿ ਗਿਰਤੋਂ ਕੋ ਥਾਮ ਲੇ ਸਾਕੀ
ਜੋ ਬਾਦਾਕਸ਼ ਥੇ ਪੁਰਾਨੇ ਵੋ ਉਠਤੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ
ਕਹੀਂ ਸੇ ਆਬੇ-ਬਕਾਏ-ਦਵਾਮ ਲੇ ਸਾਕੀ
ਕਟੀ ਹੈ ਰਾਤ ਤੋ ਹੰਗਾਮਾ ਗੁਸਤਰੀ ਮੇਂ ਤੇਰੀ
ਸਹਰ ਕਰੀਬ ਹੈ ਅੱਲ੍ਹਾ ਕਾ ਨਾਮ ਲੇ ਸਾਕੀ
(ਬਾਦਾਕਸ਼=ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਵਾਲੇ)
(ਉਪਰ ਦਿੱਤਾ ਸੱਤਵਾਂ (੭) ਸ਼ੇਅਰ ਹੇਠਲੀ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚੋਂ ਹੈ)
ਗੋਰਿਸਤਾਨ-ਏ-ਸ਼ਾਹੀ
ਆਸਮਾਂ ਬਾਦਲ ਕਾ ਪਹਨੇ ਖ਼ਿਰਕਾ-ਏ-ਦੇਰੀਨਾ ਹੈ
ਕੁਛ ਮੁਕੱਦਰ ਸਾ ਜਬੀਨ-ਏ-ਮਾਹ ਕਾ ਆਈਨਾ ਹੈ
ਚਾਂਦਨੀ ਫੀਕੀ ਹੈ ਇਸ ਨੱਜ਼ਾਰਾ-ਏ-ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਮੇਂ
ਸੁਬ੍ਹ-ਏ-ਸਾਦਿਕ ਸੋ ਰਹੀ ਹੈ ਰਾਤ ਕੀ ਆਗ਼ੋਸ਼ ਮੇਂ
ਕਿਸ ਕਦਰ ਅਸ਼ਜਾਰ ਕੀ ਹੈਰਤ-ਫ਼ਜ਼ਾ ਹੈ ਖ਼ਾਮੁਸ਼ੀ
ਬਰਬਤ-ਏ-ਕੁਦਰਤ ਕੀ ਧੀਮੀ ਸੀ ਨਵਾ ਹੈ ਖ਼ਾਮੁਸ਼ੀ
ਬਾਤਿਨ-ਏ-ਹਰ-ਜ਼ਰ੍ਰਾ-ਏ-ਆਲਮ ਸਰਾਪਾ ਦਰਦ ਹੈ
ਔਰ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਲਬ-ਏ-ਹਸਤੀ ਪੇ ਆਹ-ਏ-ਸਰਦ ਹੈ
ਆਹ ਜੌਲਾਂ-ਗਾਹ-ਏ-ਆਲਮ-ਗੀਰ ਯਾਨੀ ਵੋ ਹਿਸਾਰ
ਦੋਸ਼ ਪਰ ਅਪਨੇ ਉਠਾਏ ਸੈਕੜੋਂ ਸਦਿਯੋਂ ਕਾ ਬਾਰ
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸੇ ਥਾ ਕਭੀ ਮਾਮੂਰ ਅਬ ਸੁਨਸਾਨ ਹੈ
ਯੇ ਖ਼ਮੋਸ਼ੀ ਉਸ ਕੇ ਹੰਗਾਮੋਂ ਕਾ ਗੋਰਿਸਤਾਨ ਹੈ
ਅਪਨੇ ਸੁੱਕਾਨ-ਏ-ਕੁਹਨ ਕੀ ਖ਼ਾਕ ਕਾ ਦਿਲ-ਦਾਦਾ ਹੈ
ਕੋਹ ਕੇ ਸਰ ਪਰ ਮਿਸਾਲ-ਏ-ਪਾਸਬਾਂ ਇਸਤਾਦਾ ਹੈ
ਅਬ੍ਰ ਕੇ ਰੌਜ਼ਨ ਸੇ ਵੋ ਬਾਲਾ-ਏ-ਬਾਮ-ਏ-ਆਸਮਾਂ
ਨਾਜ਼ਿਰ-ਏ-ਆਲਮ ਹੈ ਨਜਮ-ਏ-ਸਬਜ਼-ਫ਼ਾਮ-ਏ-ਆਸਮਾਂ
ਖ਼ਾਕ-ਬਾਜ਼ੀ ਵੁਸਅਤ-ਏ-ਦੁਨਿਯਾ ਕਾ ਹੈ ਮੰਜ਼ਰ ਉਸੇ
ਦਾਸਤਾਂ ਨਾਕਾਮੀ-ਏ-ਇੰਸਾਂ ਕੀ ਹੈ ਅਜ਼ਬਰ ਉਸੇ
ਹੈ ਅਜ਼ਲ ਸੇ ਯੇ ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ ਸੂ-ਏ-ਮੰਜ਼ਿਲ ਜਾ ਰਹਾ
ਆਸਮਾਂ ਸੇ ਇੰਕਿਲਾਬੋਂ ਕਾ ਤਮਾਸ਼ਾ ਦੇਖਤਾ
ਗੋ ਸੁਕੂੰ ਮੁਮਕਿਨ ਨਹੀਂ ਆਲਮ ਮੇਂ ਅਖ਼ਤਰ ਕੇ ਲਿਏ
ਫ਼ਾਤਿਹਾ-ਖ਼੍ਵਾਨੀ ਕੋ ਯੇ ਠਹਰਾ ਹੈ ਦਮ ਭਰ ਕੇ ਲਿਏ
ਰੰਗ-ਓ-ਆਬ-ਏ-ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸੇ ਗੁਲ-ਬ-ਦਾਮਨ ਹੈ ਜ਼ਮੀਂ
ਸੈਕੜੋਂ ਖ਼ੂੰ-ਗਸ਼ਤਾ ਤਹਜ਼ੀਬੋਂ ਕਾ ਮਦਫ਼ਨ ਹੈ ਜ਼ਮੀਂ
ਖ਼੍ਵਾਬ-ਗਹ ਸ਼ਾਹੋਂ ਕੀ ਹੈ ਯੇ ਮੰਜ਼ਿਲ-ਏ-ਹਸਰਤ-ਫ਼ਜ਼ਾ
ਦੀਦਾ-ਏ-ਇਬਰਤ ਖ਼ਿਰਾਜ-ਏ-ਅਸ਼ਕ-ਏ-ਗੁਲ-ਗੂੰ ਕਰ ਅਦਾ
ਹੈ ਤੋ ਗੋਰਿਸਤਾਂ ਮਗਰ ਯੇ ਖ਼ਾਕ-ਏ-ਗਰਦੂੰ-ਪਾਯਾ ਹੈ
ਆਹ ਇਕ ਬਰਗਸ਼ਤਾ ਕਿਸਮਤ ਕੌਮ ਕਾ ਸਰਮਾਯਾ ਹੈ
ਮਕਬਰੋਂ ਕੀ ਸ਼ਾਨ ਹੈਰਤ-ਆਫ਼ਰੀਂ ਹੈ ਇਸ ਕਦਰ
ਜੁਮਿਬਸ਼-ਏ-ਮਿਜ਼ਗਾਂ ਸੇ ਹੈ ਚਸ਼ਮ-ਏ-ਤਮਾਸ਼ਾ ਕੋ ਹਜ਼ਰ
ਕੈਫ਼ਿਯਤ ਐਸੀ ਹੈ ਨਾਕਾਮੀ ਕੀ ਇਸ ਤਸ੍ਵੀਰ ਮੇਂ
ਜੋ ਉਤਰ ਸਕਤੀ ਨਹੀਂ ਆਈਨਾ-ਏ-ਤਹਰੀਰ ਮੇਂ
ਸੋਤੇ ਹੈਂ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਆਬਾਦੀ ਕੇ ਹੰਗਾਮੋਂ ਸੇ ਦੂਰ
ਮੁਜ਼ਤਰਿਬ ਰਖਤੀ ਥੀ ਜਿਨ ਕੋ ਆਰਜ਼ੂ-ਏ-ਨਾ-ਸੁਬੂਰ
ਕਬ੍ਰ ਕੀ ਜ਼ੁਲਮਤ ਮੇਂ ਹੈ ਇਨ ਆਫ਼ਤਾਬੋਂ ਕੀ ਚਮਕ
ਜਿਨ ਕੇ ਦਰਵਾਜ਼ੋਂ ਪੇ ਰਹਤਾ ਹੈ ਜਬੀਂ-ਗੁਸਤਰ ਫ਼ਲਕ
ਕਯਾ ਯਹੀ ਹੈ ਇਨ ਸ਼ਹੰਸ਼ਾਹੋਂ ਕੀ ਅਜ਼ਮਤ ਕਾ ਮਆਲ
ਜਿਨ ਕੀ ਤਦਬੀਰ-ਏ-ਜਹਾਂਬਾਨੀ ਸੇ ਡਰਤਾ ਥਾ ਜ਼ਵਾਲ
ਰੋਬ-ਏ-ਫ਼ਗ਼ਫ਼ੂਰੀ ਹੋ ਦੁਨਿਯਾ ਮੇਂ ਕਿ ਸ਼ਾਨ-ਏ-ਕੈਸਰੀ
ਟਲ ਨਹੀਂ ਸਕਤੀ ਗ਼ਨੀਮ-ਏ-ਮੌਤ ਕੀ ਯੂਰਿਸ਼ ਕਭੀ
ਬਾਦਸ਼ਾਹੋਂ ਕੀ ਭੀ ਕਿਸ਼ਤ-ਏ-ਉਮ੍ਰ ਕਾ ਹਾਸਿਲ ਹੈ ਗੋਰ
ਜਾਦਾ-ਏ-ਅਜ਼ਮਤ ਕੀ ਗੋਯਾ ਆਖ਼ਿਰੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਹੈ ਗੋਰ
ਸ਼ੋਰਿਸ਼-ਏ-ਬਜ਼ਮ-ਏ-ਤਰਬ ਕਯਾ ਊਦ ਕੀ ਤਕਰੀਰ ਕਯਾ
ਦਰਦਮੰਦਾਨ-ਏ-ਜਹਾਂ ਕਾ ਨਾਲਾ-ਏ-ਸ਼ਬ-ਗੀਰ ਕਯਾ
ਅਰਸਾ-ਏ-ਪੈਕਾਰ ਮੇਂ ਹੰਗਾਮਾ-ਏ-ਸ਼ਮਸ਼ੀਰ ਕਯਾ
ਖ਼ੂਨ ਕੋ ਗਰਮਾਨੇ ਵਾਲਾ ਨਾਰਾ-ਏ-ਤਕਬੀਰ ਕਯਾ
ਅਬ ਕੋਈ ਆਵਾਜ਼ ਸੋਤੋਂ ਕੋ ਜਗਾ ਸਕਤੀ ਨਹੀਂ
ਸੀਨਾ-ਏ-ਵੀਰਾਂ ਮੇਂ ਜਾਨ-ਏ-ਰਫ਼ਤਾ ਆ ਸਕਤੀ ਨਹੀਂ
ਰੂਹ-ਏ-ਮੁਸ਼ਤ-ਏ-ਖ਼ਾਕ ਮੇਂ ਜ਼ਹਮਤ-ਕਸ਼-ਏ-ਬੇਦਾਦ ਹੈ
ਕੂਚਾ ਗਰਦ-ਏ-ਨਯ ਹੁਆ ਜਿਸ ਦਮ ਨਫ਼ਸ ਫ਼ਰਿਯਾਦ ਹੈ
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਇੰਸਾਂ ਕੀ ਹੈ ਮਾਨਿੰਦ-ਏ-ਮੁਰਗ਼-ਏ-ਖ਼ੁਸ਼-ਨਵਾ
ਸ਼ਾਖ਼ ਪਰ ਬੈਠਾ ਕੋਈ ਦਮ ਚਹਚਹਾਯਾ ਉੜ ਗਯਾ
ਆਹ ਕਯਾ ਆਏ ਰਿਯਾਜ਼-ਏ-ਦਹਰ ਮੇਂ ਹਮ ਕਯਾ ਗਏ
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੀ ਸ਼ਾਖ਼ ਸੇ ਫੂਟੇ ਖਿਲੇ ਮੁਰਝਾ ਗਏ
ਮੌਤ ਹਰ ਸ਼ਾਹ ਓ ਗਦਾ ਕੇ ਖ਼੍ਵਾਬ ਕੀ ਤਾਬੀਰ ਹੈ
ਇਸ ਸਿਤਮਗਰ ਕਾ ਸਿਤਮ ਇੰਸਾਫ਼ ਕੀ ਤਸ੍ਵੀਰ ਹੈ
ਸਿਲਸਿਲਾ ਹਸਤੀ ਕਾ ਹੈ ਇਕ ਬਹਰ-ਏ-ਨਾ-ਪੈਦਾ-ਕਨਾਰ
ਔਰ ਇਸ ਦਰਿਯਾ-ਏ-ਬੇ-ਪਾਯਾਂ ਕੀ ਮੌਜੇਂ ਹੈਂ ਮਜ਼ਾਰ
ਐ ਹਵਸ ਖ਼ੂੰ ਰੋ ਕਿ ਹੈ ਯੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬੇ-ਏਤਿਬਾਰ
ਯੇ ਸ਼ਰਾਰੇ ਕਾ ਤਬੱਸੁਮ ਯੇ ਖ਼ਸ-ਏ-ਆਤਿਸ਼-ਸਵਾਰ
ਚਾਂਦ ਜੋ ਸੂਰਤ-ਗਰ-ਏ-ਹਸਤੀ ਕਾ ਇਕ ਏਜਾਜ਼ ਹੈ
ਪਹਨੇ ਸੀਮਾਬੀ ਕਬਾ ਮਹਵ-ਏ-ਖ਼ਿਰਾਮ-ਏ-ਨਾਜ਼ ਹੈ
ਚਰਖ਼-ਏ-ਬੇ-ਅੰਜੁਮ ਕੀ ਦਹਸ਼ਤਨਾਕ ਵੁਸਅਤ ਮੇਂ ਮਗਰ
ਬੇਕਸੀ ਇਸ ਕੀ ਕੋਈ ਦੇਖੇ ਜ਼ਰਾ ਵਕਤ-ਏ-ਸਹਰ
ਇਕ ਜ਼ਰਾ ਸਾ ਅਬ੍ਰ ਕਾ ਟੁਕੜਾ ਹੈ ਜੋ ਮਹਤਾਬ ਥਾ
ਆਖ਼ਿਰੀ ਆਂਸੂ ਟਪਕ ਜਾਨੇ ਮੇਂ ਹੋ ਜਿਸ ਕੀ ਫ਼ਨਾ
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਕਵਾਮ ਕੀ ਭੀ ਹੈ ਯੂੰਹੀ ਬੇ-ਏਤਿਬਾਰ
ਰੰਗ-ਹਾ-ਏ-ਰਫ਼ਤਾ ਕੀ ਤਸ੍ਵੀਰ ਹੈ ਉਨ ਕੀ ਬਹਾਰ
ਇਸ ਜ਼ਿਯਾਂ-ਖ਼ਾਨੇ ਮੇਂ ਕੋਈ ਮਿੱਲਤ-ਏ-ਗਰਦੂੰ-ਵਕਾਰ
ਰਹ ਨਹੀਂ ਸਕਤੀ ਅਬਦ ਤਕ ਬਾਰ-ਏ-ਦੋਸ਼-ਏ-ਰੋਜ਼ਗਾਰ
ਇਸ ਕਦਰ ਕੌਮੋਂ ਕੀ ਬਰਬਾਦੀ ਸੇ ਹੈ ਖ਼ੂਗਰ ਜਹਾਂ
ਦੇਖਤਾ ਬੇ-ਏਤਿਨਾਈ ਸੇ ਹੈ ਯੇ ਮੰਜ਼ਰ ਜਹਾਂ
ਏਕ ਸੂਰਤ ਪਰ ਨਹੀਂ ਰਹਤਾ ਕਿਸੀ ਸ਼ਯ ਕੋ ਕਰਾਰ
ਜ਼ੌਕ-ਏ-ਜਿੱਦਤ ਸੇ ਹੈ ਤਰਕੀਬ-ਏ-ਮਿਜ਼ਾਜ-ਏ-ਰੋਜ਼ਗਾਰ
ਹੈ ਨਗੀਨ-ਏ-ਦਹਰ ਕੀ ਜ਼ੀਨਤ ਹਮੇਸ਼ਾ ਨਾਮ-ਏ-ਨੌ
ਮਾਦਰ-ਏ-ਗੀਤੀ ਰਹੀ ਆਬਸਤਨ-ਏ-ਅਕਵਾਮ-ਏ-ਨੌ
ਹੈ ਹਜ਼ਾਰੋਂ ਕਾਫ਼ਿਲੋਂ ਸੇ ਆਸ਼ਨਾ ਯੇ ਰਹਗੁਜ਼ਰ
ਚਸ਼ਮ-ਏ-ਕੋਹ-ਏ-ਨੂਰ ਨੇ ਦੇਖੇ ਹੈਂ ਕਿਤਨੇ ਤਾਜਵਰ
ਮਿਸ੍ਰ ਓ ਬਾਬੁਲ ਮਿਟ ਗਏ ਬਾਕੀ ਨਿਸ਼ਾਂ ਤਕ ਭੀ ਨਹੀਂ
ਦਫ਼ਤਰ-ਏ-ਹਸਤੀ ਮੇਂ ਉਨ ਕੀ ਦਾਸਤਾਂ ਤਕ ਭੀ ਨਹੀਂ
ਆ ਦਬਾਯਾ ਮੇਹਰ-ਏ-ਈਰਾਂ ਕੋ ਅਜਲ ਕੀ ਸ਼ਾਮ ਨੇ
ਅਜ਼ਮਤ-ਏ-ਯੂਨਾਨ-ਓ-ਰੂਮਾ ਲੂਟ ਲੀ ਅੱਯਾਮ ਨੇ
ਆਹ ਮੁਸਲਿਮ ਭੀ ਜ਼ਮਾਨੇ ਸੇ ਯੂੰਹੀ ਰੁਖ਼ਸਤ ਹੁਆ
ਆਸਮਾਂ ਸੇ ਅਬ੍ਰ-ਏ-ਆਜ਼ਾਰੀ ਉਠਾ ਬਰਸਾ ਗਯਾ
ਹੈ ਰਗ-ਏ-ਗੁਲ ਸੁਬ੍ਹ ਕੇ ਅਸ਼ਕੋਂ ਸੇ ਮੋਤੀ ਕੀ ਲੜੀ
ਕੋਈ ਸੂਰਜ ਕੀ ਕਿਰਨ ਸ਼ਬਨਮ ਮੇਂ ਹੈ ਉਲਝੀ ਹੁਈ
ਸੀਨਾ-ਏ-ਦਰਿਯਾ ਸ਼ੁਆਓਂ ਕੇ ਲਿਏ ਗਹਵਾਰਾ ਹੈ
ਕਿਸ ਕਦਰ ਪਯਾਰਾ ਲਬ-ਏ-ਜੂ ਮੇਹਰ ਕਾ ਨੱਜ਼ਾਰਾ ਹੈ
ਮਹਵ-ਏ-ਜ਼ੀਨਤ ਹੈ ਸਨੋਬਰ ਜੂਏਬਾਰ-ਏ-ਆਈਨਾ ਹੈ
ਗ਼ੁੰਚਾ-ਏ-ਗੁਲ ਕੇ ਲਿਏ ਬਾਦ-ਏ-ਬਹਾਰ-ਏ-ਆਈਨਾ ਹੈ
ਨਾਰਾ-ਜ਼ਨ ਰਹਤੀ ਹੈ ਕੋਯਲ ਬਾਗ਼ ਕੇ ਕਾਸ਼ਾਨੇ ਮੇਂ
ਚਸ਼ਮ-ਏ-ਇੰਸਾਂ ਸੇ ਨਿਹਾਂ ਪੱਤੋਂ ਕੇ ਉਜ਼ਲਤ-ਖ਼ਾਨੇ ਮੇਂ
ਔਰ ਬੁਲਬੁਲ ਮੁਤਰਿਬ-ਏ-ਰੰਗੀਂ ਨਵਾ-ਏ-ਗੁਲਸਿਤਾਂ
ਜਿਸ ਕੇ ਦਮ ਸੇ ਜ਼ਿੰਦਾ ਹੈ ਗੋਯਾ ਹਵਾ-ਏ-ਗੁਲਸਿਤਾਂ
ਇਸ਼ਕ ਕੇ ਹੰਗਾਮੋਂ ਕੀ ਉੜਤੀ ਹੁਈ ਤਸ੍ਵੀਰ ਹੈ
ਖ਼ਾਮਾ-ਏ-ਕੁਦਰਤ ਕੀ ਕੈਸੀ ਸ਼ੋਖ਼ ਯੇ ਤਹਰੀਰ ਹੈ
ਬਾਗ਼ ਮੇਂ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਜਲਸੇ ਗੁਲਸਿਤਾਂ-ਜ਼ਾਦੋਂ ਕੇ ਹੈਂ
ਵਾਦੀ-ਏ-ਕੋਹਸਾਰ ਮੇਂ ਨਾਰੇ ਸ਼ਬਾਂ-ਜ਼ਾਦੋਂ ਕੇ ਹੈਂ
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸੇ ਯੇ ਪੁਰਾਨਾ ਖ਼ਾਕ-ਦਾਂ ਮਾਮੂਰ ਹੈ
ਮੌਤ ਮੇਂ ਭੀ ਜ਼ਿੰਦਗਾਨੀ ਕੀ ਤੜਪ ਮਸਤੂਰ ਹੈ
ਪੱਤਿਯਾਂ ਫੂਲੋਂ ਕੀ ਗਿਰਤੀ ਹੈਂ ਖ਼ਿਜ਼ਾਂ ਮੇਂ ਇਸ ਤਰਹ
ਦਸਤ-ਏ-ਤਿਫ਼ਲ-ਏ-ਖ਼ੁਫ਼ਤਾ ਸੇ ਰੰਗੀਂ ਖਿਲੌਨੇ ਜਿਸ ਤਰਹ
ਇਸ ਨਸ਼ਾਤ-ਆਬਾਦ ਮੇਂ ਗੋ ਐਸ਼ ਬੇ-ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਹੈ
ਏਕ ਗ਼ਮ ਯਾਨੀ ਗ਼ਮ-ਏ-ਮਿੱਲਤ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤਾਜ਼ਾ ਹੈ
ਦਿਲ ਹਮਾਰੇ ਯਾਦ-ਏ-ਅਹਦ-ਏ-ਰਫ਼ਤਾ ਸੇ ਖ਼ਾਲੀ ਨਹੀਂ
ਅਪਨੇ ਸ਼ਾਹੋਂ ਕੋ ਯੇ ਉੱਮਤ ਭੂਲਨੇ ਵਾਲੀ ਨਹੀਂ
ਅਸ਼ਕ-ਬਾਰੀ ਕੇ ਬਹਾਨੇ ਹੈਂ ਯੇ ਉਜੜੇ ਬਾਮ ਓ ਦਰ
ਗਿਰਯਾ-ਏ-ਪੈਹਮ ਸੇ ਬੀਨਾ ਹੈ ਹਮਾਰੀ ਚਸ਼ਮ-ਏ-ਤਰ
ਦਹਰ ਕੋ ਦੇਤੇ ਹੈਂ ਮੋਤੀ ਦੀਦਾ-ਏ-ਗਿਰਯਾਂ ਕੇ ਹਮ
ਆਖ਼ਿਰੀ ਬਾਦਲ ਹੈਂ ਇਕ ਗੁਜ਼ਰੇ ਹੁਏ ਤੂਫ਼ਾਂ ਕੇ ਹਮ
ਹੈਂ ਅਭੀ ਸਦ-ਹਾ ਗੁਹਰ ਇਸ ਅਬ੍ਰ ਕੀ ਆਗ਼ੋਸ਼ ਮੇਂ
ਬਰਕ ਅਭੀ ਬਾਕੀ ਹੈ ਇਸ ਕੇ ਸੀਨਾ-ਏ-ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਮੇਂ
ਵਾਦੀ-ਏ-ਗੁਲ ਖ਼ਾਕ-ਏ-ਸਹਰਾ ਕੋ ਬਨਾ ਸਕਤਾ ਹੈ ਯੇ
ਖ਼੍ਵਾਬ ਸੇ ਉੱਮੀਦ-ਏ-ਦਹਕਾਂ ਕੋ ਜਗਾ ਸਕਤਾ ਹੈ ਯੇ
ਹੋ ਚੁਕਾ ਗੋ ਕੌਮ ਕੀ ਸ਼ਾਨ-ਏ-ਜਲਾਲੀ ਕਾ ਜ਼ੁਹੂਰ
ਹੈ ਮਗਰ ਬਾਕੀ ਅਭੀ ਸ਼ਾਨ-ਏ-ਜਮਾਲੀ ਕਾ ਜ਼ੁਹੂਰ
ਮੀਰ ਤਕੀ ਮੀਰ
ਮੈਂ ਸ਼ਮਾਂ ਆਖ਼ਿਰ ਸ਼ਬ ਹੂੰ ਸੁਨ ਸਰ ਗੁਜ਼ਸ਼ਤ ਮੇਰੀ
ਫਿਰ ਸੁਬਹ ਹੋਨੇ ਤਕ ਤੋ ਕਿੱਸਾ ਹੀ ਮੁਖ਼ਤਸਰ ਹੈ
ਪੂਰੀ ਗ਼ਜ਼ਲ
ਅਯ ਹੁੱਬ-ਏ-ਜਹਾ ਵਾਲੋ, ਜੋ ਆਜ ਤਾਜਵਰ ਹੈ
ਕਲ ਉਸਕੋ ਦੇਖਿਯੋ ਤੁਮ, ਨੇ ਤਾਜ ਹੈ ਨੇ ਸਰ ਹੈ
ਅਬ ਕੀ ਹਵਾ-ਏ-ਗੁਲ ਮੇਂ, ਸੇਰਾਬੀ ਹੈ ਨਿਹਾਯਤ
ਜੂ-ਏ-ਚਮਨ ਪ ਸਬਜ਼ਾ, ਮਿਸ਼ਗਾਨ-ਏ-ਚਸ਼ਮ-ਏ-ਤਰ ਹੈ
ਸ਼ਮ'-ਏ-ਆਖ਼ਿਰ-ਏ-ਸ਼ਬ ਹੂੰ ਸੁਨ ਸਰਗੁਜ਼ਸ਼ਤ ਮੇਰੀ
ਫਿਰ ਸੁਬਹ ਹੋਨੇ ਤਕ ਤੋ ਕਿੱਸਾ ਹੀ ਮੁਖ਼ਤਸਰ ਹੈ
ਅਬ ਫਿਰ ਹਮਾਰਾ ਉਸਕਾ, ਮਹਸ਼ਰ ਮੇਂ ਮਾਜਿਰਾ ਹੈ
ਦੇਖੇਂ ਤੋ ਉਸ ਜਗਹ ਕਯਾ ਇੰਸਾਫ਼-ਏ-ਦਾਦਗਰ ਹੈ
ਆਫ਼ਤ ਰਸੀਦਾ ਹਮ ਕਯਾ ਸਰ ਖੇਂਚੇਂ ਇਸ ਚਮਨ ਮੇਂ
ਜੂੰ ਨਖ਼ਲ-ਏ-ਖ਼ੁਸ਼ਕ, ਹਮਕੋ, ਨੇ ਸਾਯਾ ਨੇ ਸਮਰ ਹੈ
(ਹੁੱਬ-ਏ-ਜਹਾ=ਧਨ ਤੇ ਮਾਣ ਦੇ ਲੋਭੀ, ਨੇ=ਨਾਹੀਂ,ਨਾ,
ਤਾਜਵਰ=ਤਾਜਵਾਲੇ,ਰਾਜੇ, ਹਵਾ-ਏ-ਗੁਲ= ਫੁੱਲ ਦੀ
ਹਵਾ,ਬਹਾਰ ਦਾ ਮੌਸਮ, ਸੇਰਾਬੀ=ਤ੍ਰਿਪਤ, ਨਿਹਾਯਤ=
ਬਹੁਤ, ਜੂ-ਏ-ਚਮਨ= ਬਾਗ਼ ਵਿੱਚ ਵਹਿਣ ਵਾਲਾ ਪਾਣੀ,
ਸਬਜ਼ਾ=ਹਰੀ ਘਾਹ, ਮਿਸ਼ਗਾਨ-ਏ-ਚਸ਼ਮ-ਏ-ਤਰ=
ਭਿੱਜੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਪਲਕਾਂ, ਸ਼ਮ'-ਏ-ਆਖ਼ਿਰ-ਏ-ਸ਼ਬ=
ਰਾਤ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਪਹਿਰ ਦਾ ਚਿਰਾਗ਼, ਸਰਗੁਜ਼ਸ਼ਤ=
ਕਹਾਣੀ, ਮੁਖ਼ਤਸਰ=ਥੋੜ੍ਹਾ,ਥੋੜ੍ਹੀ, ਮਹਸ਼ਰ=ਕਯਾਮਤ,
ਮਾਜਿਰਾ=ਆਹਮਣਾ-ਸਾਹਮਣਾ, ਇੰਸਾਫ਼-ਏ-ਦਾਦਗਰ=
ਨਿਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦਾ ਨਿਆਂ, ਆਫ਼ਤ ਰਸੀਦਾ=
ਮੁਸੀਬਤ ਵਿੱਚ ਫਸਿਆ, ਸਰ ਖੇਂਚੇਂ =ਸਿਰ ਉਠਾ ਕੇ,
ਨਖ਼ਲ-ਏ-ਖ਼ੁਸ਼ਕ=ਸੁੱਕਿਆ ਰੁੱਖ; ਸਮਰ=ਫਲ)
ਅਗਿਆਤ
1
ਔਰੋਂ ਕਾ ਪਯਾਮ ਔਰ ਮੇਰਾ ਪਯਾਮ ਔਰ ਹੈ
ਇਸ਼ਕ ਕੇ ਦਰਦਮੰਦੋਂ ਕਾ ਤਰਜ਼ੇ ਕਲਾਮ ਔਰ ਹੈ
2
ਅਕਲ ਕ੍ਯਾ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਏਕ ਵਜ਼ਾ ਕੀ ਪਾਬੰਦੀ ਹੈ
ਦਿਲ ਕੋ ਮੁੱਦਤ ਹੁਈ ਇਸ ਕੈਦ ਸੇ ਆਜ਼ਾਦ ਕਿਯਾ
3
ਭਲਾ ਨਿਭੇਗੀ ਤੇਰੀ ਹਮਸੇ ਕਯੋਂ ਕਰ ਐ ਵਾਯਜ਼
ਕਿ ਹਮ ਤੋ ਰਸਮੇਂ ਮੋਹੱਬਤ ਕੋ ਆਮ ਕਰਤੇ ਹੈਂ
ਮੈਂ ਉਨਕੀ ਮਹਫ਼ਿਲ-ਏ-ਇਸ਼ਰਤ ਸੇ ਕਾਂਪ ਜਾਤਾ ਹੂੰ
ਜੋ ਘਰ ਕੋ ਫੂੰਕ ਕੇ ਦੁਨਿਯਾ ਮੇਂ ਨਾਮ ਕਰਤੇ ਹੈਂ।
4
ਆਬੋ ਹਵਾ ਮੇਂ ਰਹੇਗੀ ਖ਼੍ਯਾਲ ਕੀ ਬਿਜਲੀ
ਯਹ ਮੁਸ਼੍ਤੇ ਖ਼ਾਕ ਹੈ ਫ਼ਾਨੀ ਰਹੇ ਨ ਰਹੇ
5
ਮੈਂ ਵੋ ਚਿਰਾਗ ਹੂੰ ਜਿਸਕੋ ਫਰੋਗੇਹਸ੍ਤੀ ਮੇਂ
ਕਰੀਬ ਸੁਬਹ ਰੌਸ਼ਨ ਕਿਯਾ, ਬੁਝਾ ਭੀ ਦਿਯਾ
6
ਤੁਝੇ, ਸ਼ਾਖ-ਏ-ਗੁਲ ਸੇ ਤੋੜੇਂ ਜਹੇਨਸੀਬ ਤੇਰੇ
ਤੜਪਤੇ ਰਹ ਗਏ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਮੇਂ ਰਕੀਬ ਤੇਰੇ।
(ਇਸ ਰਚਨਾ 'ਤੇ ਕੰਮ ਜਾਰੀ ਹੈ)
| |
