ਮੇਰੇ ਲਈ ਆਨੰਦ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਹੈ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ!
ਦੁਨੀਆਂ ਲਈ ਪੱਚੀਸਵਾਂ ਅਵਤਾਰ ਹੈ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ!
ਨਾ ਸੋਚਣਾ, ਬੇ ਜੀਭ ਯਾ ਬੇਜਾਨ ਹੈ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ!
ਜ਼ਿੰਦਾ ਸੁਰਸਤੀ ਜਗਤ ਤੇ ਵਿਦਮਾਨ ਹੈ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ!
ਕੰਨਾਂ 'ਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਡੋਲ੍ਹਦੀ, ਜਦ ਬੋਲਦੀ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ!
ਲਖ ਰਾਜ਼-ਰੱਬੀ ਹਸਦਿਆਂ ਹੈ ਖੋਲ੍ਹਦੀ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ!
ਸ਼ੇਰਾਂ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਕੰਬਦੇ ਜਦ ਗੱਜਦੀ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ!
ਪਰਬਤ ਦੇ ਉੱਡਣ ਪਰਖ਼ਚੇ ਜਦ ਵੱਜਦੀ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ!
ਨਿਰਬਲ, ਦੁਖੀ, ਮਾੜੇ ਦੀ ਪੁਸ਼ਤ-ਪਨਾਹ ਹੈ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ!
ਜ਼ਾਲਿਮ-ਬਲੀ ਨੂੰ ਫੂਕ ਕੁਰਦੀ ਸ੍ਵਾਹ ਹੈ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ!
ਇੰਦਰ ਦੇ ਬਜਰੋਂ ਤੇਜ, ਤਕੜੀ, ਸਖ਼ਤ ਹੈ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ!
ਸਭ ਤਖ਼ਤ ਬਖ਼ਤ ਹਿਲਾਂਵਦੀ ਯਕਲਖ਼ਤ ਹੈ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ!
ਤਲਵਾਰ, ਨੇਜ਼ਾ, ਤੋਪ ਤੇ ਬੰਦੂਕ ਹੈ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ!
ਜਾਦੂ ਭਰੇ ਬੰਬਾਂ ਦਾ ਇਕ, ਸੰਦੂਕ ਹੈ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ!
ਬੁਢਿਆਂ ਤੇ ਬਾਲਾਂ ਨੂੰ ਯੁਬਾ ਦੇਵੇ ਬਣਾ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ!
ਮੋਯਾਂ ਨੂੰ ਕਬਰਾਂ 'ਚੋਂ ਜਿਵਾ ਦੇਵੇ ਉਠਾ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ!
ਪੱਥਰ ਦਿਲਾਂ ਨੂੰ ਮੋਮ ਕਰ, ਦੇਵੇ ਰੁਆ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ!
ਰੋਂਦੂ ਦੁਖੀ; ਰੋਗੀ ਤਾਈਂ ਦੇਵੇ ਹਸਾ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ!
ਨਾ ਹੈ ਡਰਾਂਦੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ, ਡਰਦੀ ਨਹੀਂ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ!
ਭੁੱਖੀ ਖ਼ੁਸ਼ਾਮਦ, ਹੁਕਮ ਯਾ ਜ਼ਰ ਦੀ ਨਹੀਂ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ!
ਹੈ ਕਲਪ ਬ੍ਰਿਛ ਤੇ ਕਾਮਧੇਨੁ, ਆਪ ਏ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ!
ਜੋ ਕਹੇ ਮੂੰਹੋ ਲਓ, ਵਡ ਪਰਤਾਪ ਏ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ!
ਅਪਨੀ ਨਚਾਂਦੀ ਨੋਕ ਤੇ ਤ੍ਰੈਲੋਕ ਨੂੰ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ!
ਤਾਬੇ ਹੈ ਰਖਦੀ ਹਰਖ ਨੂੰ ਤੇ ਸ਼ੋਕ ਨੂੰ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ!
ਜੇ ਚਾਹੇ ਤਾਂ ਸਭ ਜਗਤ ਵਿਚ ਅਗ ਲਾ ਦਏ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ!
ਜੇ ਚਾਹੇ ਜਲਦੇ ਦਿਲਾਂ ਤੇ ਜਲ ਪਾ ਦਏ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ !
ਲੈ ਕੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਖੜੀ ਭਾਰਤਵਰਸ਼ ਦੀ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ !
ਸਚ ਕਹਿ ਦਿਆਂ ? ਸਿੱਧੀ ਹੈ ਪੌੜੀ ਅਰਸ਼ ਦੀ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ !
ਮੈਨੂੰ ਹੀ, ਸਭ ਜੱਗ ਵਿਚ ਕਰਦੀ ਪਿਆਰ ਹੈ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ !
ਮੇਰੇ ਇਕੱਲਾਂ ਵਿਚ ਸੱਚੀ ਯਾਰ ਹੈ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ !
ਮੇਰੀ ਮੁਹੱਬਤ ਵਿਚ, ਸੀਨਾ ਚਾਕ ਹੈ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ !
ਨਿਸ਼ਕਾਮ, ਆਗ੍ਯਾਕਾਰ, ਨਿਰਛਲ, ਪਾਕ ਹੈ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ !
ਮੇਰੇ ਹੁਕਮ ਵਿਚ, ਨਿਤ ਨਵੀਂ, ਦੁਨੀਆਂ ਰਚੇ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ !
ਪਰ ਆਪ ਜਲ ਦੇ ਕਮਲ ਸਮ, ਸਭ ਤੋਂ ਬਚੇ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ !
ਮੈਂ ਬ੍ਰਹਮ ਹਾਂ 'ਸੁਥਰਾ' ਤੇ ਮਾਯਾ ਰੂਪ ਹੈ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ !
ਨਿਤ ਹੁਕਮਰਾਨੀ ਕਰੇ, ਭੂਪਾਂ-ਭੂਪ ਹੈ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ !
ਮੰਗੋ ਦੁਆ, ਪਾਟੇ ਰਿਦੇ ਸ੍ਯੂਂਦੀ ਰਹੇ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ !
ਦਿਲ ਗੁਦਗੁਦੌਂਦੀ, ਗੁਟ੍ਹਕਦੀ, ਜ੍ਯੂਂਦੀ ਰਹੇ, ਮੇਰੀ ਕਲਮ !

ਇਕ ਗ਼ਰੀਬ ਕਵੀ ਨੇ ਸਤ ਕੇ ਧਨ ਦੀ ਉਪਮਾ ਗਾਈ ।
ਕਹਿਣ ਲਗਾ ਬਈ ਸੱਚ ਪੁਛੋ ਤਾਂ ਧਨ ਦੀ ਬੜੀ ਕਮਾਈ ।
ਸੋਨਾ ਭਾਵੇਂ ਰੱਬ ਨਹੀਂ ਪਰ ਘਟ ਭੀ ਨਜ਼ਰ ਨ ਆਵੇ ।
ਢੱਕੇ ਐਬ, ਪੁਗਾਵੇ ਲੋੜਾਂ, ਕਾਂ ਤੋਂ ਹੰਸ ਬਣਾਵੇ ।
ਬੋਲ ਪਿਆ ਇਕ ਧਨੀ ਨੇੜਿਓਂ ਗਲਤ ਕਹੇਂ ਤੂੰ ਭਾਈਆ !
ਧਨ ਸਭ ਕਰੇ ਪੂਰੀਆਂ ਲੋੜਾਂ, ਝੂਠਾ ਤੇਰਾ ਦਾਈਆ ।
ਭੋਜਨ ਲੱਖ ਖਰੀਦੇ ਸੋਨਾ, ਭੁਖ ਖ਼ਰੀਦ ਨਾ ਸੱਕੇ ।
ਭੁਖ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸ ਕੰਮ ਖੁਰਾਕਾਂ ? ਫੋੜੇ ਜਿਉਂ ਦਿਲ ਪੱਕੇ ।
ਸੇਜ ਗੁਦਗੁਦੀ, ਨਰਮ ਬਿਸਤਰੇ, ਧਨ ਬੇ ਸ਼ਕ ਲੈ ਆਵੇ ।
ਪਰ ਨਾ ਨੀਂਦ ਖ਼ਰੀਦ ਸਕੇ ਛਿਨ, ਕੀ ਕੋਈ ਲੁਤਫ ਉਠਾਵੇ ?
ਵਧੀਆ ਵਧੀਆ ਲੱਖ ਐਨਕਾਂ, ਦੌਲਤ ਧਰੇ ਲਿਆ ਕੇ ।
ਐਪਰ ਨਜ਼ਰ ਲਿਆ ਕੇ ਦੱਸੇ, ਸੌ ਭੰਡਾਰ ਲੁਟਾ ਕੇ ।
'ਨੌਕਰ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਾਮਦ ਵਾਲੇ, ਸੋਨਾ ਲੱਖ ਖਰੀਦੇ।
'ਪਰ ਇਕ ਵਾਰ ਵਿਹਾਝ ਵਿਖਾਵੇ, ਪ੍ਰੇਮ ਭਰੇ ਦਿਲ-ਦੀਦੇ।
'ਜ਼ੇਵਰ, ਹੀਰੇ, ਲਾਲ, ਜਵਾਹਰ, ਕਪੜੇ ਲੱਖ ਲੈ ਦੇਵੇ।
'ਪਰ ਦੌਲਤ ਤੋਂ ਕਦੇ ਨਾ ਮਿਲਦੇ, ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੇ ਮੇਵੇ।
'ਦਾਰੂ ਦਵਾ ਖਰਚ ਕੇ ਪੈਸੇ, ਜੋ ਚਾਹੀਏ ਲੈ ਆਈਏ।
'ਨੈਣ-ਪ੍ਰਾਣ ਨਾ ਮਿਲਨ ਨਰੋਏ, ਕੀ ਫਿਰ ਇਦ੍ਹਾ ਬਣਾਈਏ?
'ਦੌਲਤ ਨਾਲ ਬਣਾ ਲੌ ਬੇਸ਼ਕ ਦਸ ਲੱਖ ਮਸਜਿਦ ਮੰਦਰ।
'ਐਪਰ ਕਿਤਿਓਂ ਮੁੱਲ ਨਾ ਲੱਭਦਾ, ਧਰਮ ਭਾਵ ਦਿਲ ਅੰਦਰ।
'ਮੁੱਦਾ ਕੀ, ਰਬ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪੈਸਾ, ਨਾ ਹੀ ਰਬ ਦਾ ਭਾਈ ।
'ਡਿੱਠਾ ਬਹੁਤ ਜੋੜ ਕੇ ਇਸ ਨੂੰ; ਜ਼ਰਾ ਨਾ ਤ੍ਰਿਪਤੀ ਪਾਈ।
ਸੱਚ ਕਿਹਾ ਈ 'ਸੁਥਰੇ' ਧਨੀਆਂ, ਸੁਖ-ਸੋਮਾਂ ਨਹੀਂ ਪੈਸਾ।
ਜਿਸ ਦੇ ਖੱਟਣ-ਸਾਂਭਣ ਵਿਚ ਦੁਖ, ਉਸ ਦੇ ਵਿਚ ਸੁਖ ਕੈਸਾ।

ਇਕ ਗਿਆ ਬਾਦਸ਼ਾਹ, ਇਕ ਆਯਾ, ਮੈਂ ਦੇਖਣ ਜਾਣੋਂ ਨਾਂਹ ਕੀਤੀ,
ਕੀ ਕੀ ਜਾ ਤਕੀਏ! ਜਗ ਨਿਤ ਹੀ, ਇਕ ਔਂਦਾ ਹੈ ਇਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ!
ਜੇ ਨਜ਼ਰ ਅਕਾਸ਼ਾਂ ਵਲ ਕਰੋ, ਚੰਦ ਸੂਰਜ ਚਮਕਣ ਰਾਤ ਦਿਨੇ,
ਹਰ ਰੋਜ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਚੋਂ ਪੁਲਪਿਟ ਤੇ, ਇਕ ਔਂਦਾ ਹੈ ਇਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ!
ਜੇ ਤੱਕੋ ਹਵਾਈ ਕੁੱਰੇ ਨੂੰ, ਤਾਂ ਅੱਠ ਪਹਿਰ ਉਸ ਅੰਦਰ ਭੀ,
ਅਣੂਆਂ-ਪਰਮਣੂਆਂ ਦਾ ਜੱਥਾ, ਇਕ ਔਂਦਾ ਹੈ ਇਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ!
ਜੇ ਧ੍ਯਾਨ ਸਮੁੰਦਰ ਵਲ ਜਾਵੇ, ਦਿਨ ਰਾਤੀਂ ਜਲ ਬੇਚੈਨ ਦਿਸੇ,
ਹਰ ਛਿਨ ਵਿਚ ਲਸ਼ਕਰ ਲਹਿਰਾਂ ਦਾ, ਇਕ ਔਂਦਾ ਹੈ ਇਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ!
ਅਪਣੇ ਹੀ ਅੰਦਰ ਜੇ ਤਕੀਏ, ਫਿਫੜੇ ਨਿਤ ਟਪ ਟਪ ਕਰਦੇ ਨੇ,
ਜਾਰੀ ਹੈ ਲੜੀ ਸਵਾਸਾਂ ਦੀ, ਇਕ ਔਂਦਾ ਹੈ ਇਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਨਸਾਨੀ ਜੇਬਾਂ ਟੋਹੀਏ ਜੇ, ਹੈ ਆਮਦ-ਰਫਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਭੀ,
ਹਰ ਵਕਤ ਰੁਪੱਯਾ ਤੇ ਪੈਸਾ, ਇਕ ਔਂਦਾ ਹੈ ਇਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ!
ਘਰ ਕਿਸੇ ਗ੍ਰਹਸਤੀ ਦਾ ਦੇਖੋ, ਜਾਰੀ ਹੈ ਇਹੀ ਨਜ਼ਾਰਾ ਹੀ,
ਇਕ ਜੰਮਦਾ ਹੈ ਇਕ ਮਰਦਾ ਹੈ, ਇਕ ਔਂਦਾ ਹੈ ਇਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ !
ਸਭ ਸ਼ਾਹੀ ਤਖਤ ਪਏ ਰਹਿੰਦੇ, ਪਰ ਬੈਠਣਹਾਰ ਬਦਲਦੇ ਨੇ,
ਜਯੋਂ ਨਾਟਕ-ਐਕਟਰ ਵਾਰੀ ਸਿਰ, ਇਕ ਔਂਦਾ ਹੈ ਇਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ !
ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਪਿਪਲ ਨਜ਼ਰ ਪਿਆ, ਤਾਂ ਓਥੇ ਭੀ ਮੈਂ ਕੀ ਡਿੱਠਾ ?
ਹਰ ਵੇਲੇ ਪੰਛੀ ਨਵਾਂ ਨਵਾਂ, ਇਕ ਔਂਦਾ ਹੈ ਇਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ !
ਕੁਲ ਜੀਵ-ਮਨੁਖੀ-ਰਿਦਿਆਂ ਵਿਚ, ਹੈ ਔਣ ਜਾਣ ਦੀ ਸੜਕ ਬਣੀ,
ਸਦ ਖ਼ਯਾਲ ਨੇਕੀਆਂ-ਬਦੀਆਂ ਦਾ, ਇਕ ਔਂਦਾ ਹੈ ਇਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ !
ਅਸਟੇਸ਼ਨ, ਜੇਲ੍ਹ, ਸ਼ਫ਼ਾਖਾਨੇ, ਗੁਰਦ੍ਵਾਰੇ, ਮੰਦਰ, ਮਸਜਿਦ ਤੇ,
ਅਸਕੂਲਾਂ, ਸ਼ਹਿਰਾਂ, ਹਟੀਆਂ ਵਿਚ, ਇਕ ਔਂਦਾ ਹੈ ਇਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ !
ਹੈ ਔਣ ਜਾਣ ਤੇ ਜਗ ਜ਼ਿੰਦਾ 'ਸੁਥਰੇ’ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਭੀ ਫੁਰਨਾ,
ਨਿਤ ਨਵੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਨਜ਼ਮਾਂ ਦਾ, ਇਕ ਔਂਦਾ ਹੈ ਇਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ !

ਅਕਬਰ ਨੂੰ, ਦਰਬਾਰ ਬੈਠਿਆਂ, ਤ੍ਰੇਹ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਤਾਯਾ !
ਸੈਨਤ ਹੁੰਦਿਆਂ, ਨਫ਼ਰ ਪਿਆਲਾ ਜਲ ਠੰਢੇ ਦਾ ਲਿਆਯਾ !
ਪਕੜ ਪਿਆਲਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੇ ਮੂੰਹ ਨੂੰ ਚਾਹਿਆ ਲਾਣਾ !
ਪਾਸੋਂ ਬੋਲ ਬੀਰਬਲ ਉਠਿਆ 'ਜ਼ਰਾ ਹੱਥ ਅਟਕਾਣਾ !
'ਪਹਿਲਾਂ ਦੱਸੋ ਆਪ ਇਕ ਗਲ, ਜੇ ਪਾਣੀ ਮੁਕ ਜਾਵੇ !
'ਸੈ ਕੋਹਾਂ ਤਕ ਜਤਨ ਕੀਤਿਆਂ ਇਕ ਬੂੰਦ ਨਾ ਥ੍ਯਾਵੇ !
'ਅਤੀ ਪ੍ਯਾਸ ਲਗੀ ਹੋ ਤੁਹਾਨੂੰ, ਜਲ ਬਿਨ ਮਰਦੇ ਜਾਵੋ !
'ਮਾਹੀ ਵਾਂਗ ਆਬ ਬਿਨ ਤੜਫੋ ਉਲਟ ਬਾਜ਼ੀਆਂ ਖਾਵੋ !
'ਸੱਚ ਦਸੋ, ਜੇ ਉਸ ਵੇਲੇ ਕੁਈ ਇਕ ਜਲ-ਪ੍ਯਾਲਾ ਲ੍ਯਾਵੇ,
'ਕੀ ਕੁਝ ਦਿਓ ਹਜ਼ੂਰ ਓਸ ਨੂੰ ? ਕੀ ਕੀਮਤ ਉਹ ਪਾਵੇ ?'
ਹਸ ਕੇ ਅਕਬਰ ਕਹਿਣ ਲਗਾ 'ਜੇ ਐਸੀ ਦਸ਼ਾ ਵਿਆਪੇ !
'ਅਧਾ ਰਾਜ ਦਿਆਂ ਮੁਲ ਇਸ ਦਾ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਮੈਂ ਆਪੇ !'
ਏਹ ਕਹਿਕੇ ਓਹ ਜਲ ਦਾ ਪ੍ਯਾਲਾ ਗਟ ਗਟ ਸ਼ਾਹ ਚੜ੍ਹਾਯਾ !
ਫੇਰ ਬੀਰਬਲ ਨੇ ਸ਼ਾਹ ਅੱਗੇ ਸ੍ਵਾਲ ਦੂਸਰਾ ਪਾਯਾ :-
'ਦੱਸੋ ਭਲਾ, ਜਿ ਹੁਣ ਏਹ ਪਾਣੀ ਦੇਹ ਅੰਦਰ ਰੁਕ ਜਾਵੇ !
'ਰੁਕ ਜਾਵੇ ਪੇਸ਼ਾਬ ਆਪ ਦਾ ਜਾਨ ਪਿਆ ਤੜਫਾਵੇ !
'ਬਚਣ ਲਈ ਉਸ ਕਸ਼ਟੋਂ ਕਿਨੇ ਪੀਰ ਪੈਗ਼ੰਬਰ ਸੇਵੋ ?
'ਅੱਧਾ ਰਾਜ ਮੰਗੇ ਜੇ ਕੋਈ ਦੇਵੋ ਯਾ ਨਾ ਦੇਵੋ ?'
ਚੱਕ੍ਰਿਤ ਹੋ ਕੇ ਸ਼ਾਹ ਬੋਲਿਆ, 'ਜ਼ਰਾ ਢਿੱਲ ਨਾ ਲਾਵਾਂ !
'ਬੇਸ਼ਕ ਅੱਧਾ ਰਾਜ ਭਾਗ ਮੈਂ ਫ਼ੌਰਨ ਭੇਟ ਕਰਾਵਾਂ !'
ਹਸ ਕੇ ਕਿਹਾ ਬੀਰਬਲ ਨੇ ਫਿਰ, 'ਇਸ ਤੋਂ ਸਾਬਤ ਹੋਯਾ !
'ਇਕ ਪਿਆਲੇ ਜਲ ਦਾ ਮੁਲ ਹੈ ਰਾਜ ਤੁਹਾਡਾ ਗੋਯਾ !
ਜੋ ਅਣਮਿਣਿਆ ਤੁਲਿਆ ਇਹ ਜਲ ਸਭ ਨੂੰ ਮੁਫ਼ਤ ਪੁਚਾਵੇ !
'ਉਸ ਰਬ 'ਸੁਥਰੇ' ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਦਾ ਬੰਦਾ ਕੀ ਮੁਲ ਪਾਵੇ ?'

ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਅਰੰਭ ਵਿੱਚ ਸਨ ਖੋਤੇ ਬੜੇ ਸਿਆਣੇ !
ਏਹਨਾਂ ਤੋਂ ਸਨ ਅਕਲ ਸਿਖਦੇ ਮੰਤ੍ਰੀ, ਰਾਜੇ ਰਾਣੇ !
ਇਕ ਪੁਰਸ਼ ਨੇ ਪਾਲ ਰੱਖੇ ਸਨ ਪੰਝੀ ਖੋਤੇ ਸੋਹਣੇ !
ਚੁਣਵੇਂ ਬੁੱਧੀਮਾਨ, ਸਜੀਲੇ, ਨੀਤੀਵਾਨ ਮਨ ਮੋਹਣੇ !
ਹਜ਼ਰਤ ਸੁਲੇਮਾਨ ਨੇ ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜਦ ਸੁਣੀਆਂ !
ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਚਲ ਆਏ, ਸਣੇ ਸੈਂਕੜੇ ਗੁਣੀਆਂ !
ਡੂੰਘੇ-ਔਖੇ ਸਵਾਲ ਅਨੇਕਾਂ ਪਾ ਕੇ, ਉੱਤਰ ਮੰਗੇ !
ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋਯਾ, ਗੋਡੀਂ ਹਥ ਲਾਯਾ, ਜਵਾਬ ਮਿਲੇ ਜਦ ਚੰਗੇ !
ਆਖ਼ਰ ਕੀਤੀ ਅਰਜ਼ 'ਸੱਜਣੋ, ਚਰਨ ਮਿਰੇ ਘਰ ਪਾਓ !
'ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਇਕ ਦਿਨ ਓਥੇ ਚਲ ਦਰਬਾਰ ਸਜਾਓ !
'ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਰਾਹ ਹੈ ਏਥੋਂ, ਹੁਕਮ ਕਰੋ, ਕਦ ਵੈਸੋ ?
'ਏਹ ਭੀ ਦੱਸੋ ਸਫ਼ਰ ਖ਼ਰਚ ਦਾ, ਕੀ ਕੁਝ ਮੈਥੋਂ ਲੈਸੋ ?'
ਗਧਿਆਂ ਕਰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਆਖਿਆ: 'ਇਕ ਇਕ ਖੋਤੇ ਤਾਈਂ !
ਤਿੰਨ ਤਿੰਨ ਪੰਡਾਂ ਘਾਹ ਦਾਣਾ ਤੇ ਜਲ ਰਜਵਾਂ ਦਿਲਵਾਈਂ !'
ਸੁਲੇਮਾਨ ਸਿਰ ਫੇਰ ਬੋਲਿਆ 'ਪੈਸੇ ਦਾ ਹੈ ਤੋੜਾ !
'ਪੰਜ ਦਸ ਸੱਜਣ ਚਲੇ ਚਲੋ ਤੇ ਖ਼ਰਚ ਕਰਾਓ ਥੋੜਾ!'
ਗਧਿਆਂ ਦੇ ਛਿੜ ਪੈ ਮੁਕਾਬਲੇ, ਮੰਗਣ ਲਗ ਪਏ ਢਾਈ!
ਕਈਆਂ ਦੋ ਤੇ ਡੇਢ ਮੰਗ ਕੇ, ਕੀਮਤ ਆਪ ਘਟਾਈ!
ਆਖ਼ਰ ਘਟਦੇ, ਡਿਗਦੇ, ਢੈਂਦੇ, ਗਿਰੇ ਇਥੋਂ ਤਕ ਥਲੇ!
ਤਿੰਨ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਦੀ ਇੱਕ ਪੰਡ ਹਿਤ ਅੱਡਣ ਲਗ ਪੈ ਪੱਲੇ!
ਸੁਲੇਮਾਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੱਸਕੇ 'ਓ ਉਲੂਆਂ ਦੇ ਪੀਰੋ !
'ਬੇਸਬਰੋ, ਖ਼ੁਦਗ਼ਰਜ਼ੋ ! ਭੁਖਿਓ, ਲਾਲਚ ਮਰੇ ਅਧੀਰੋ !
'ਸਵਾਰਥ ਹਿਤ ਜੋ ਅਪਨੀ ਕੀਮਤ, ਸ਼ਾਨ, ਮਾਨ ਘਟਵਾਂਦੇ!
'ਮੂੜ੍ਹ ਸਦਾ ਬੇਇਜ਼ਤ ਹੁੰਦੇ, ਦੁਖ ਪਾਂਦੇ ਪਛਤਾਂਦੇ!
'ਬੱਧੇ ਰਹੋ, ਇਥੇ ਹੀ ਹੁਣ ਤਾਂ, ਪਰਖ ਬਤੇਰੀ ਹੋਈ!
'ਮੂੜ੍ਹਾਂ ਤਈਂ ਲਿਜਾਵਣ ਦੀ ਨਾ ਚਾਹ 'ਸੁਥਰੇ' ਨੂੰ ਕੋਈ !'
ਤਦ ਤੋਂ ਬੇਅਕਲੀ ਦਾ ਧੱਬਾ ਗਧਿਆਂ ਨੂੰ ਹੈ ਲੱਗਾ!
ਕਿਉਂਕਿ ਸਵਾਰਥ ਵੱਸ ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਚੋਂ ਹਰ ਕੋਈ ਬਣਿਆ ਢੱਗਾ!

'ਸ੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ' ਦੀ ਦੇਖ ਵਡਾਈ, ਦੁਖ 'ਸ਼ਿਸ਼ੁਪਾਲ' ਮਨਾਯਾ!
ਐਵੇਂ, ਅਪਨਾ ਰਿਦਾ ਸਾੜਿਆ, ਅਤੇ ਦਿਮਾਗ ਧੁਖਾਯਾ!
ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਵਧੇ ਪ੍ਰਤਾਪ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦਾ,ਤਿਉਂ ਤਿਉਂ ਖਾਇ ਉਬਾਲੇ!
ਅੱਗ ਈਰਖਾ ਦੀ ਵਿਚ ਕੁਦ ਕੁਦ, ਅਪਨਾ ਤਨ-ਮਨ ਜਾਲੇ!
ਜਦੋਂ ਪਾਂਡਵਾਂ ਅੱਸ਼੍ਵ ਮੇਧ, ਦਾ ਜੱਗ ਮਹਾਨ-ਰਚਾਯਾ!
ਕੁੱਲ ਰਾਜਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਚੁਣ ਕੇ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣਾਯਾ!
ਫਿਰ ਤਾਂ ਮਾਨੋ ਤੇਲ ਪੈ ਗਿਆ, ਅੱਗ ਹਸਦ ਦੀ ਭੜਕੀ!
ਅਪਨੇ ਕੰਢੇ ਸਾੜਨ ਲੱਗੀ ਹਾਂਡੀ ਉਬਲੀ ਗੜ੍ਹਕੀ!
ਹਸਦ ਨਾਲ ਓਹ ਪਾਗਲ ਹੋ ਕੇ, ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਲੱਗਾ ਕੱਢਣ!
ਝੱਗ ਭਰੇ ਮੁਖ ਨਾਲ ਲਗ ਪਿਆ, ਆਪਣੇ ਬੁਲ੍ਹ ਹੱਥ ਵੱਢਣ!
ਗੱਜੇ, ਗੜ੍ਹਕੇ, ਤੜਫੇ, ਭੁੜਕੇ, ਬਕੇ, ਝਖੇ ਤੇ ਭੌਂਕੇ!
ਨਾਸਾਂ ਫੁਲ ਗਈਆਂ, ਸਾਹ ਚੜ੍ਹਿਆ, ਵਲ ਖਾਵੇ ਤੇ ਹੌਂਕੇ!
ਸ਼ਾਂਤ, ਅਡੋਲ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਬੈਠੇ, ਸੁਣ ਸੁਣ ਕੇ ਮੁਸਕਾਵਨ!
ਮੱਥੇ ਵੱਟ ਨਾ ਕ੍ਰੋਧ ਨੇਤ੍ਰੀਂ, ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਗਿਣਦੇ ਜਾਵਨ!
ਕਈ ਰਾਜਿਆਂ ਖਿਚੀਆਂ ਤੇਗ਼ਾਂ, ਝਟ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੇ ਰੋਕੇ:
'ਸੌ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਮੈਂ ਮਾਫ਼ ਕਰਾਂਗਾ, ਕੋਈ ਨ ਇਸ ਨੂੰ ਟੋਕੇ!'
ਬਦ ਕਿਸਮਤ ਸ਼ਿਸ਼ੁਪਾਲ ਫੇਰ ਵੀ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਕੱਢੀ ਜਾਵੇ
ਕਹੇ 'ਗਵਾਲਾ ਬੁਜ਼ਦਿਲ! ਕਯੋਂ ਨ ਉਠ ਕੇ ਹੱਥ ਦਿਖਾਵੇ?'
ਸੌ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਸੰਪੂਰਨ ਹੋ ਕੇ ਇਕ ਹੋਰ ਜਦ ਕੱਢੀ!
ਚੱਕ੍ਰ ਸੁਦਰਸ਼ਨ ਛਿਨ ਵਿਚ ਗਿੱਚੀ ਨਿੰਦਕ ਦੀ ਜਾ ਵੱਢੀ!
ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਮਾਫ਼ ਸ਼ਰਾਫ਼ਤ ਹਿਤ ਸਨ ਸ਼ਿਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਕਰਦੇ!
ਪਰ ਸ਼ਿਸ਼ੁਪਾਲ ਬਿਸ਼ਰਮ ਸਮਝਦਾ, 'ਸੁਥਰੇ' ਮੈਥੋਂ ਡਰਦੇ!

ਇਕ ਰਾਜੇ ਦੀ ਲੜਕੀ ਤੇ ਇਕ ਕੰਗਲਾ ਮੋਹਿਤ ਹੋਯਾ!
ਮਾਨੋ ਸੁਣ ਅਕਾਸ਼ੀ ਗੱਲਾਂ ਕੀੜਾ ਬੁੜ੍ਹਕ ਖਲੋਯਾ!
ਕਿਰਲੀ ਜੀਕੁਰ ਨਾਲ ਸ਼ਤੀਰਾਂ ਪਾਉਣੇ ਚਾਹੇ ਜੱਫੇ!
ਹਫ਼ਤੇ ਭਰ ਦਾ ਭੁੁੱਖਾ ਲੱਭੇ ਅਰਬਾਂ ਖ਼ਰਬਾਂ ਗੱਫੇ!
ਕਿੱਥੇ ਰਾਜਾ ਭੋਜ ਬਹਾਦਰ, ਕਿੱਥੇ ਗੰਗਾ ਤੇਲੀ!
ਕਿੱਥੇ ਇਕ ਅੱਕ ਦਾ ਤੀਲਾ, ਕਿੱਥੇ ਚੰਦਨ-ਗੇਲੀ!
ਸੋਚ ਸੋਚ ਕੇ ਉਸ ਪ੍ਰੇਮੀ ਨੇ ਜੋਗੀ ਭੇਖ ਬਨਾਇਆ!
ਰਾਜ ਮਹਿਲ ਦੇ ਬੂਹੇ ਲਾਗੇ ਆਸਣ ਆਣ ਜਮਾਇਆ।
ਅੱਖਾਂ ਮੀਟ ਰਖੇ ਦਿਨ ਰਾਤੀਂ ਨਾ ਖਾਵੇ ਨਾ ਪੀਵੇ!
ਲੋਕ ਹਰਾਨ ਹੋਣ, ਕਿਵ ਜੋਗੀ ਪੌਣ ਆਸਰੇ ਜੀਵੇ?
ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਅਤਿ ਉਪਮਾ ਫੈਲੀ, ਲੋਕੀ ਭਜ ਭਜ ਆਵਣ!
ਦੁੱਧ ਮਲਾਈਆਂ, ਚਾਂਦੀ ਸੋਨੇ, ਭੇਟਾ ਢੇਰ ਲਗਾਵਣ!
ਜੋਗੀ ਨਾ ਪਰਵਾਹ ਕਰੇ ਕੁਝ, ਭਰਕੇ ਅਖ ਨਾ ਤੱਕੇ!
ਉਸ ਦੇ ਭਾਣੇ ਸਭ ਕੁਝ ਮਿੱਟੀ, ਕੋਈ ਰੱਖੇ ਕੋਈ ਚੱਕੇ!
ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੁੰਦਿਆਂ ਰਾਜਾ ਰਾਣੀ ਚਲ ਦਰਸ਼ਨ ਨੂੰ ਆਏ।
ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਚੰਦ੍ਰਮੁਖੀ ਸ਼ਾਹਜ਼ਾਦੀ ਨੂੰ ਭੀ ਲਿਆਏ!
ਜਿਸ ਸ਼ਾਹਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਜੁੱਤੀ ਦੀ ਖ਼ਾਕ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਿਲਦੀ!
ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਲਗੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਦੇਵੀ ਉਸ ਦੇ ਦਿਲ ਦੀ!
ਕੰਬ ਗਿਆ ਓਹ ਕੰਗਲਾ ਆਸ਼ਕ, ਚੀਕ ਜ਼ੋਰ ਦੀ ਮਾਰੀ!
'ਆਹ ਕਿਤਨੀ ਹੈ ਸ਼ਕਤੀ ਮਿਲ ਗਈ, ਨਕਲ ਸੰਤ ਦੀ ਧਾਰੀ!
'ਨਕਲੀ ਦੀ ਥਾਂ ਅਸਲੀ ਸਾਧੂ ਜੇਕਰ ਮੈਂ ਬਣ ਜਾਵਾਂ!
'ਫਿਰ ਤਾਂ ਪ੍ਰਭੂ ਮੁੱਠ ਵਿਚ ਹੋਵੇ, ਸਰਬ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਪਾਵਾਂ!'
ਫੌਰਨ ਉਠ ਕੇ ਬਨ ਨੂੰ ਭੱਜਾ, ਪਿਆ ਵਜਾਵੇ ਛੈਣੇ-
‘ਲੋਕੋ! ਨਕਲੋਂ ਅਸਲੀ ਬਣ ਜਾਓ, ਜੇ 'ਸੁਥਰੇ' ਸੁਖ ਲੈਣੇ!'

ਜੂਠੇ ਬੇਰ ਭੀਲਣੀ ਦੇ ਜਦ, ਰਾਮ ਪ੍ਰੇਮ-ਵਸ ਖਾਧੇ!
ਜਾਤ-'ਭਿਮਾਨੀ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਕੀਤੇ ਸ਼ੁਰੂ ਜ਼ੁਲਮ ਤੇ ਵਾਧੇ:-
'ਹਰੇ ਹਰੇ, ਇਸ ਛਤ੍ਰੀ ਹੋਕਰ, ਜੂਠ ਨੀਚ ਕੀ ਖਾਈ?
'ਦ੍ਵਿਜ ਜਾਤੀ ਕੀ ਮਾਨ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਟਾ, ਮੱਟੀ ਮਾਹਿ ਮਿਲਾਈ?
‘ਰਾਜ-ਪੂਤ ਹੋ, ਕੰਗਲੀ, ਗੰਦੀ, ਸ਼ੂਦ੍ਰਾਣੀ ਸੋ ਛੂਆ?
'ਭ੍ਰਸ਼ਟ ਨਾਰ ਕੇ ਬੇਰ ਖਾਇ ਕਰ, ਭ੍ਰਸ਼ਟ ਆਪ ਭੀ ਹੂਆ?
'ਹਮ ਸਮਝੇ, 'ਅਵਤਾਰ’ ਇਸੇ, ਯਿਹ ਜੂਠੇ ਬੇਰ ਉਡਾਵੈ,
'ਹਮ ਤੋਂ ਇਸੇ ਨਾਂ ਛੂਹੇਂ ਭਈਆ, ਮਹਾਂ ਗਿਲਾਨੀ ਆਵੈ!'
ਬਾਈਕਾਟ 'ਭਗਵਾਨ ਰਾਮ' ਦਾ, ਇਉਂ ਕਰ ਰਾਤੀਂ ਸੁੱਤੇ!
ਤੜਕੇ ਉਠ ਇਸ਼ਨਾਨ ਲਈ ਜਦ, ਗਏ ਤਲਾ ਦੇ ਉੱਤੇ!
ਜਲ ਦੀ ਥਾਂ ਕੀੜੇ ਦਿਸ ਆਏ ਕੁਰਬਲ ਕੁਰਬਲ ਕਰਦੇ!
ਦਸ ਦਸ ਕਦਮ ਤਲਾ ਤੋਂ ਸਾਰੇ, ਨੱਸ ਗਏ ਮੁਨਿ ਡਰਦੇ!
ਸੌਚ, ਇਸ਼ਨਾਨ, ਆਚਮਨ, ਪੂਜਨ ਹੇਤ ਨ ਲੱਭੇ ਪਾਣੀ!
ਤੜਫਣ ਲੱਗੀ, ਖਾਣ ਪੀਣ ਬਿਨ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਸਭ ਢਾਣੀ!
ਸੋਚ ਸੋਚ ਕੇ ਸੀਸ ਨਿਵਾ 'ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮ' ਪਾਸ ਸਭ ਆਏ!
‘ਭਗਵਾਨ, ਛਿਮਾ ਕਰੋ ਜੋ ਹਮ ਨੇ ਬਚਨ ਅਯੋਗ ਸੁਣਾਏ!
ਹਸ ਕੇ ਬੋਲੇ ਰਾਮ ਚੰਦ ਜੀ 'ਪਾਸ ਭੀਲਣੀ ਜਾਓ!
'ਉਸ ਦੀ ਜੋ ਬੇਅਦਬੀ ਕੀਤੀ, ਉਸ ਤੋਂ ਛਿਮਾਂ ਕਰਾਓ!
'ਚਰਨ ਓਸ ਸ਼ੂਦ੍ਰਾਣੀ ਦੇ, ਖ਼ੁਦ ਓਸ ਤਲਾ ਵਿਚ ਧੋਵੋ!
'ਨਿਰਮਲ ਜਲ ਤਤਛਿਨ ਬਣ ਜਾਸੀ, ਅੱਗੋਂ ਸਿਧੇ ਹੋਵੋ!'
ਤ੍ਰਾਹਿ ਤ੍ਰਾਹਿ ਸਭ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਮੁਨੀਆਂ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਕੀਤੀ!
ਉਸੇ ਭੀਲਣੀ ਦੀ ਕਰ ਪੂਜਾ, ਖੁਸ਼ੀ ‘ਰਾਮ’ ਦੀ ਲੀਤੀ!
ਹੱਤੇਰੀ ਅਭਿਮਾਨ ਜ਼ਾਤ ਦੇ, ਖ਼ੂਬ ‘ਰਾਮ’ ਤੁਧ ਕਸਿਆ!
'ਸੁਥਰਾ' ਹਸਿਆ, ਜਾਤ-ਜੂਤ ਤੋਂ ਸੌ ਸੌ ਕੋਹਾਂ ਨਸਿਆ!

ਹੈਰਾਨੀ ਹੈ, ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ, ਮਾੜਾ ਯਾ ਤਕੜਾ ਹਰ ਬੰਦਾ,
ਕਈ ਕੰਮ ਲਾਭ, ਜਸ, ਨੇਕੀ ਦੇ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਕਰਦਾ ਨਹੀਂ।
ਜੇ ਨਫ਼ਸ ਪਰੇਰੇ ਪਾਪਾਂ ਵਲ, ਤਾਂ ਵਾਜ ਆਤਮਾ ਦੀ ਸੁਣ ਕੇ,
ਉਸ ਅੰਤਰਜਾਮੀ ਕਰਤੇ ਤੋਂ ਡਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਡਰਦਾ ਨਹੀਂ।
ਕੁਝ ਲਗੇ ਨਾ ਮਿੱਠਾ ਬੋਲਣ ਤੇ, ਦੋ ਲਫ਼ਜ਼ ਮੁਲਾਇਮ ਆਖ ਮੁਖੋਂ,
ਦੁਖ ਰੋਜ਼ ਅਨੇਕਾਂ ਦੁਖੀਆਂ ਦੇ, ਹਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਹਰਦਾ ਨਹੀਂ।
ਕਰਤਾਰ ਜਿ ਤਾਕਤ ਧਨ ਬਖਸ਼ੇ, ਫਲਦਾਰ ਬਿਰਛ ਸਮ ਨਿਊਂ ਨਿਊਂ ਕੇ,
ਨਿਜ ਸ਼ਕਤੀ, ਧੱਕੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ, ਜਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਜਰਦਾ ਨਹੀਂ।
ਸੁਖ ਕੇਵਲ ਹੈ ਭਲਿਆਈ ਵਿਚ, ਦਿਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਹੈ ਉਪਕਾਰਾਂ ਵਿਚ,
ਮਨ-ਤਪਸ਼ ਮਿਟਾ ਕੇ ਹੋਰਾਂ ਦੀ, ਠਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਠਰਦਾ ਨਹੀਂ।
ਉਚ ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਮਾਨੋ ਹੂਰਾਂ ਨੇ, ਵਰ ਮਾਲਾ ਲੈ ਕੇ ਫਿਰ ਰਹੀਆਂ,
ਸਿਰ ਜ਼ਰਾ ਝੁਕਾ, ਗਲ ਹਾਰ ਪੁਆ, ਵਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਵਰਦਾ ਨਹੀਂ।
ਹੈ ਪਤਾ ਕਿ ਅੱਗੇ ਸਫ਼ਰ ਬੜਾ ਦੁਖ ਹੋਊ ਜਿ ਪੱਲਾ ਖਾਲੀ ਹੈ,
ਨਿਜ ਦਾਮਨ ਸ਼ੁਭ ਸ਼ੁਭ ਅਮਲਾਂ ਦਾ, ਭਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਭਰਦਾ ਨਹੀਂ।
ਗੁਣ ਔਗੁਣ ਸਭ ਵਿਚ ਹੁੰਦੇ ਨੇ, ਗੁਣ ਗਾਹਕ ਹੋਸੀ ਸਮ ਬਣ ਕੇ,
ਭੁੱਲ-ਨੁਕਸ ਖ਼ਿਮਾਂ ਦੇ ਛਿੱਕੇ ਤੇ, ਧਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਧਰਦਾ ਨਹੀਂ।
ਝਖ਼ ਮਾਰੇ ਫ਼ਾਨੀ ਇਸ਼ਕ ਮਗਰ, ਪਰ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤਾਂਈ ਹੀਰ ਜਾਣ,
ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਰਾਂਝੇ ਸਮ ਚੂਰੀ, ਚਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਚਰਦਾ ਨਹੀਂ।
ਹੈ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਸਾਗਰ ਦੇ ਪਾਯਾ, ਡੁਬ ਜਾਣ ਏਸ ਵਿਚ ਨਿ੫-ਯੋਗੀ,
ਸੰਤੋਖ ਦੀ ਬੇੜੀ ਚੜ੍ਹ ਇਸ ਨੂੰ, ਤਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਤਰਦਾ ਨਹੀਂ ।
ਹਾਂ ! ਅਸੀਂ ਜਿਦ੍ਹੇ ਤੇ ਮਰਦੇ ਹਾਂ, ਉਸ ਭੋਲੇ ਨੂੰ ਕੁਝ ਸੂਝ ਨਹੀਂ,
ਜੇ ਚਾਹੇ ਤਾਂ ਉਹ ਭੀ ਸਾਡੇ ਤੇ ਮਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਮਰਦਾ ਨਹੀਂ।
ਹਰ ਪ੍ਰਾਣੀ ਚਸ਼ਮਾ-ਝਰਨਾ ਹੈ, ਨੇਕੀ ਖੁਸ਼ਦਿਲੀ, ਮੁਹੱਬਤ ਦਾ,
'ਸੁਥਰੇ' ਸਮ ਚਾਹੇ ਤਾਂ ਹਰ ਕੋਈ, ਝਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਝਰਦਾ ਨਹੀਂ॥

ਇਕ ਧਨੀ ਨੂੰ ਆਦਤ ਡਾਢੀ ਭੈੜੀ ਪਈ ਕੁਰੁੱਤੀ ਹੈ।
ਮੁੜ ਮੁੜ ਕਹਿੰਦੇ 'ਔਰਤ ਕੀ ਹੈ? ਸਿਰਫ ਪੈਰ ਦੀ ਜੁੱਤੀ ਹੈ।'
ਅਜ ਮੈਂ ਜ਼ਹਿਰੀ ਹਾਸਾ ਹਸ ਕੇ, ਕਿਹਾ ਸੱਚ ਫੁਰਮਾਂਦੇ ਹੋ।
ਬੜੀ ਸਿਆਣਪ ਨਾਲ ਨਾਰ ਨੂੰ, ਠੀਕ ਖ਼ਿਤਾਬ ਦਿਵਾਂਦੇ ਹੋ।
'ਜਗ ਵਿਚ ਜਿੰਨ-ਭੂਤ ਸਭ ਕੇਵਲ ਜੁੱਤੀ ਅੱਗੇ ਭਜਦੇ ਨੇ।
'ਜੁੱਤੀ ਬਿਨਾਂ ਕੁਹੱਡ ਆਦਮੀ ਕਦੀ ਨਾ ਬਣਦੇ ਚਜ ਦੇ ਨੇ।
'ਚੂੰਕਿ ਤੁਸੀਂ ਨਾਰ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ ਅਗੇ ਨਿਊਂ ਕੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋ।
'ਹੁਕਮਰਾਨ ਨਾਰੀ ਨੂੰ ਇਸ ਹਿਤ ਸਚ ਹੀ ਜੁੱਤੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋ।
'ਚੂੰਕਿ ਨਿਜ ਅਰਧੰਗੀ ਦੇ ਹੋ ਪੂਰੇ ਆਗਿਆਕਾਰ ਤੁਸੀਂ।
'ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹੋ ਨਿਕਲਿਆ, ਜੁੱਤੀ ਦੇ ਹੋ ਯਾਰ ਤੁਸੀਂ?
'ਰਬ ਨੇੜੇ ਕਿ ਜੁੱਤੀ ਨੇੜੇ? ਜੁੱਤੀ ਜਗ ਨੂੰ ਥਪਦੀ ਹੈ।
ਨਾਰ-ਸ਼ਕਤਿ ਨੂੰ ਜੀਭ ਤੁਹਾਡੀ ਤਦ ਜੁੱਤੀ ਕਹਿ ਜਪਦੀ ਹੈ।
'ਗਜ਼ਬ ਖ਼ੁਦਾ ਦਾ, ਜੁੱਤੀਓਂ ਜੰਮਕੇ, ਗੋਦ ਜੁੱਤੀ ਵਿਚ ਪਲ ਪਲ ਕੇ।
'ਜੁੱਤੀ ਚੁੰਘ ਚੁੰਘ ਵੱਡੇ ਹੋ ਕੇ, ਖ਼ਾਕ ਸੁੱਤੀ ਮੂੰਹ ਮਲ ਮਲ ਕੇ।
'ਸੇਹਰੇ ਬੰਨ੍ਹ ਜੁੱਤੀ ਦੇ ਸ੍ਵਾਗਤ ਲਈ ਜਲੂਸ ਲਿਜਾਂਦੇ ਹੋ।
'ਡੋਲ੍ਹੇ ਚਾੜ੍ਹ, ਲਿਆ ਕੇ, ਤਨ ਮਨ, ਧਨ ਘਰ ਭੇਟ ਕਰਾਂਦੇ ਹੋ।
'ਓਹ ਵਿੱਟਰੇ ਤਾਂ ਹੋ ਮੁਰਝਾਂਦੇ, ਓਹ ਹੱਸੇ ਤਾਂ ਖਿੜਦੇ ਹੋ।
'ਜਾਨ ਦੇਣ ਨੂੰ ਤਤਪਰ ਹੋਵੋ, ਉਸ ਤੋਂ ਐਸੇ ਚਿੜਦੇ ਹੋ।
'ਉਸ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਉਤੋਂ ਸਦਕੇ ਮਾਲ-ਦੌਲਤਾਂ ਕਰਦੇ ਹੋ।
'ਨੌਕਰ ਬਣ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ, ਨਿਤ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਮਰਦੇ ਹੋ!
'ਓਹ ਮਲਕਾਂ ਜੋ ਤੁਹਾਡੇ ਘਰ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਤਾਂਈ ਖਿੜੌਂਦੀ ਹੈ!
'ਉਸ ਨੂੰ ਜੁੱਤੀ ਆਖਦਿਆਂ ਨਾ ਸ਼ਰਮ ਤੁਹਾਨੂੰ ਔਂਦੀ ਹੈ?
'ਅੱਧਾ ਅੰਗ ਨਾਰ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਸਾਰੇ ਗ੍ਰੰਥ ਪਵਿੱਤਰ ਨੇ।
‘ਨਾਰੀ ਨੂੰ ਜੋ ਜੁੱਤੀ ਆਖਣ ਓਹ ਖੁਦ ਭੀ ਇਕ ਛਿੱਤਰ ਨੇ।
‘ਜੀਭ ਉਨਾਂ ਦੀ ਕੁੱਤੀ ਹੈ ਤੇ ਅਕਲ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੁੱਤੀ ਹੈ।
'ਨਾਰੀ ਦੇ ਸੁਤ ਹੋ ਕੇ ਜੇਹੜੇ ਕਹਿਣ ਨਾਰ ਇਕ ਜੁੱਤੀ ਹੈ।
ਹੌਲਾ 'ਸੁਥਰਾ' ਇਉਂ ਕਰ ਉਸ ਨੂੰ ਠੰਢਾ ਮੇਰਾ ਜੀ ਹੋਯਾ।
ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਦਿਲ ਤੇ, ਅਸਰ ਹੋਯਾ ਯਾ ਕੀ ਹੋਯਾ?

ਇਕ ਸ਼ਰਧਕ ਨੇ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ, ਪੁਛਿਆ, ਸੀਸ ਨਿਵਾ ਕੇ:-
'ਮਹਾਂਰਾਜ! ਮੈਂ 'ਹਰ' ਨੂੰ ਪਾਵਾਂ ਕੇਹੜੇ ਪੁੰਨ ਕਮਾ ਕੇ?'
ਬੇਪਰਵਾਰੀ ਨਾਲ ਕਿਹਾ ਮੈਂ 'ਹਰ ਸੂ ਨਜ਼ਰ ਦੁੜਾਓ।
'ਹਰ-ਸੇਵਾ ਕਰ, ਹਰ-ਖੁਸ਼ ਕਰ ਕੇ, ਹਰ-ਦਮ ‘ਹਰ’ ਨੂੰ ਪਾਓ।
'ਹਰ ਨੂੰ ਤਦ ਹੀ ਹਰ ਹਨ ਕਹਿੰਦੇ, ਹਰ ਥਾਂ ਹੈ ਹਰ ਵੇਲੇ।
'ਹਰ ਪਰਬਤ, ਹਰ ਨਦੀ-ਸਮੁੰਦਰ, ਹਰ ਜੰਗਲ, ਹਰ ਬੇਲੇ।
'ਹਰ ਜ਼ੱਰੇ, ਹਰ ਪੱਤੇ ਬੂਟੇ, ਹਰ ਕਿਣਕੇ, ਹਰ ਕਤਰੇ।
'ਹਰ ਮੰਦਰ, ਮਸਜਿਦ, ਗੁਰਦ੍ਵਾਰੇ, ਹਰ ਪੋਥੀ, ਹਰ ਪਤਰੇ।
'ਹਰਘਰ, ਹਰਦਰ, ਹਰਸਰ, ਹਰ ਨਰ, ਹਰ ਦਿਲ, ਹਰ ਤਿਲ ਹਰ ਹੈ।
'ਹਰ ਰੋਟੀ, ਹਰ ਜਲ, ਹਰ ਵਾਯੂ, ਹਰ ਮਿੱਟੀ, ਹਰ ਜ਼ਰ ਹੈ।
'ਹਰ ਦਿਸਦਾ, ਹਰ ਹੀ ਅਣਦਿਸਦਾ, ਹਰ ਸੀ, ਹਰ ਹੈ ਹੋਸੀ।
'ਸੱਜਣ ਵੈਰੀ, ਸੁਤ ਸਨਬੰਧੀ, ਹਰ ਹਾਕਮ, ਹਰ ਦੋਸੀ।
'ਹਰ ਪਾਸੇ ਹਰ ਹੀ ਪਿਆ ਦਿਸੇ, ਹਰ ਬਿਨ ਕੋਈ ਨਾ ਜਾਪੇ।
'ਹਰ ਨੂੰ ਹਰ ਕੋਈ ਪ੍ਰੇਮ ਕਰੇ ਤਾਂ, ਆਪੇ ਮੁਕਣ ਸਿਆਪੇ।
'ਦਿਲ ਤੋਂ ਦੂਈ-ਨਫ਼ਰਤ ਹਰ ਕੇ, ਹਰ ਦੇ ਦੁਖੜੇ ਹਰ ਕੇ।
'ਹਰ ਮਿਲਨਾ ਕੀ ? ਆਪ ਬਣੋ ਹਰ, ਹਰ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰ ਕੇ ।
'ਜਗ ਵਿਚ ਜਿਸ ਨੇ ਭੀ ਹਰ ਪਾਯਾ, ਹਰ ਖੁਸ਼ ਕਰ ਕੇ ਪਾਯਾ ।
'ਹਰ ਦਿਲ ਜਿਤ ਕੇ ਹਰ ਪਾਵਣ ਦਾ, ਇਕੋ ਰਾਹ ਦਿਖਾਯਾ ।
'ਜਿਸ ਨੇ ਹਰ ਦਿਲ ਖੁਸ਼ ਨਾ ਰਖਿਆ, ਉਸ ਨੇ ਹਰ ਕੀ ਪਾਣਾ ?
'ਇਸ 'ਸੁਥਰੇ' ਗੁਰ ਬਿਨ ਫਜ਼ੂਲ ਹੈ ਲੰਮਾ ਗਿਆਨ ਸੁਨਾਣਾ।'

ਮੈਂ ਦੇਖ ਹਮਾਕਤ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਦੂਰ੍ਹਾ ਹਸ ਹਸਕੇ
ਪੈ ਲੋਕ ਮੁਫ਼ਤ ਦੁਖ ਝਲਦੇ ਨੇ ਵਿਚ ਗ਼ਲਤ ਫ਼ਹਿਮੀਆਂ ਫਸ ਫਸਕੇ

'ਕੋਝੇ' ਨੂੰ ਲਗਾ ਭੁਲੇਖਾ ਹੈ ਬਣ ਬਣ ਕੇ 'ਸੋਣ੍ਹਾ' ਫੁਲਦਾ ਹੈ
ਜਦ ਲੋਕ ਟਿਚਕਰਾਂ ਕਰਦੇ ਨੇ ਤਾਂ ਅੰਦਰ ਅੰਦਰ ਘੁਲਦਾ ਹੈ

'ਮੂਰਖ' ਖ਼ੁਦ ਤਈਂ ਸਮਝਦਾ ਹੈ ਅਕਲਈਆ ਵਧ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਤੋਂ
ਫਿਰ ਰੋਂਦਾ ਹੈ, ਜਦ ਜਗਤ ਕਰੇ ਵਰਤਾਉ ਬੁਰਾ ਹੈਵਾਨਾਂ ਤੋਂ

ਕੰਗਲਾ ਹੈ ਫਸਿਆ ਗ਼ਲਤੀ ਵਿਚ ਧਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਰੀਸਾਂ ਕਰਦਾ ਹੈ
ਜਦ ਕਰਜ਼ੇ-ਸੂਦ ਕੁਚਲਦੇ ਨੇ ਤਾਂ ਰੋਂਦਾ ਹਉਕੇ ਭਰਦਾ ਹੈ

ਕਮਜ਼ੋਰ 'ਬਲੀ' ਸਮ ਆਕੜਕੇ ਜਾ ਨਾਲ ਤਕੜਿਆਂ ਖਹਿੰਦਾ ਹੈ
ਤਦ ਹੋਸ਼ ਮਗ਼ਜ਼ ਵਿਚ ਔਂਦੀ ਹੈ ਜਦ ਹੱਡ ਤੁੜਾਕੇ ਬਹਿੰਦਾ ਹੈ

ਕੋਈ 'ਸੋਨੇ' ਸੂਲੀ ਚੜ੍ਹਿਆ ਹੈ, ਕੋਈ 'ਜ਼ਾਤ' ਭੁੱਲ ਵਿਚ ਫਸਿਆ ਹੈ
ਕੋਈ 'ਰਾਜ' ਭੁਲੇਖੇ ਭੁਲਿਆ ਹੈ, ਸਪ 'ਰੰਗ' ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਡਸਿਆ ਹੈ

'ਬੁੱਧੂ' ਦੇ ਭਾਣੇ ਹਥਕੰਡੇ ਸਭ ਜਗ ਦੇ ਉਸਨੂੰ ਆਂਦੇ ਨੇ
ਪਛਤਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦ ਚਤੁਰ ਲੋਕ, ਤਿਸ ਵੇਚ ਪਕੌੜੇ ਖਾਂਦੇ ਨੇ

ਪਿਉ ਜਿਸਦਾ ਕਾਲੇ ਅੱਖਰ ਤੋਂ ਮਹਿੰ ਕਾਲੀ ਵਾਂਗੂੰ ਡਰਦਾ ਹੈ
ਓਹ 'ਡੰਗਰ' ਅਪਨੀ ਉਪਮਾ ਕਰ, 'ਕਵੀਆਂ' ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ

ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ 'ਬੰਦੇ' ਘੜਨ ਸਮੇਂ, ਰਬ ਸਭ ਦੇ ਕੰਨ 'ਚ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ
'ਨਹੀਂ ਘੜਿਆ ਤੇਰੇ ਜਿਹਾ ਹੋਰ' ਬਸ 'ਬੰਦਾ' ਆਕੜ ਬਹਿੰਦਾ ਹੈ

ਭੁਲ ਇਸੇ ਤਰਾਂ 'ਸ਼ੈਤਾਨ' ਹੁਰਾਂ ਨਾ ਅਦਬ 'ਆਦਮ' ਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ
'ਏਹ ਖ਼ਾਕੀ ਹੈ ਮੈਂ ਨਾਰੀ ਹਾਂ' ਕਹਿ ਤੌਕ ਲਾਨ੍ਹਤੀ ਲੀਤਾ ਸੀ

ਜਗ ਰੀਸ 'ਸ਼ਤਾਨੀ' ਕਰਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਸਬਕ ਓਸ ਤੋਂ ਸਿਖਦਾ ਹੈ
ਵਧ 'ਗ਼ਲਤ ਫ਼ਹਿਮੀਆਂ' ਸਿਖਦਾ ਹੈ, ਜਯੋਂ ਜਯੋਂ ਵਧ ਪੜ੍ਹ ਲਿਖਦਾ ਹੈ

ਜੇ 'ਗ਼ਲਤ ਫ਼ਹਿਮੀਆਂ' ਤਜ ਬੰਦਾ ਅਪਨੇ ਸਮ ਸਮਝੇ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ
ਸੁਖ ਮਾਨ ਦਵੇ, ਸੁਖ ਮਾਨ ਲਵੇ, ਤਜ ਜ਼ੋਰਾਂ, ਸ਼ੋਰਾਂ, ਖੋਰਾਂ ਨੂੰ

ਤਦ ਇਹੋ ਨਰਕ ਜਗ, ਸੁਰਗ ਬਣੇ, ਲੁਤਫ਼ਾਂ ਦਾ ਤੰਬੂ ਤਣ ਜਾਵੇ
ਦਿਲ ਗੰਦ ਮੰਦ ਤੋਂ ਸਾਫ਼ ਹੋਣ, ਹਰ ਬੰਦਾ 'ਸੁਥਰਾ' ਬਣ ਜਾਵੇ

ਤਿੰਨ ਯਾਰ ਸਨ ਖੱਟਣ ਜਾਂਦੇ ਅੱਗੋਂ ਮਿਲਿਆ ਸਾਧੂ!
ਸਾਹ ਚੜ੍ਹਿਆ, ਹਫ਼ਿਆ ਅਤਿ ਘਰਕੇ, ਰੌਲਾ ਪਾਵੇ ਵਾਧੂ!
ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ 'ਉਸ ਬਿਰਛ ਹੇਠ ਮੈਂ ਕੁੰਡ ਜ਼ਹਿਰ ਦਾ ਡਿੱਠਾ!
ਵਿਹੁ ਚੜ੍ਹਦੀ ਹੈ ਦੂਰੋਂ ਤਕਿਆਂ ਪਰ ਖਾਵਣ ਵਿਚ ਮਿੱਠਾ!'
ਹੋ ਅਸਚਰਜ ਉਥੇ ਜਦ ਪੁੱਜੇ, ਆਯਾ ਨਜਰ ਖਜ਼ਾਨਾ!
ਹੀਰੇ, ਮੋਤੀ, ਸੋਨਾ, ਚਾਂਦੀ, ਓਰ ਨ ਛੋਰ ਠਿਕਾਨਾ!
ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ 'ਓ ਮੂਰਖ ਬਾਵੇ ! ਏਹ ਤਾਂ ਦੇਲਤ ਭਾਰੀ!
'ਰਾਜੇ ਭੀ ਹਨ ਭੁੱਖੇ ਜਿਸ ਦੇ, ਤਰਸਨ ਸਭ ਨਰ ਨਾਰੀ!'
ਸਾਧੂ ਡਰ ਕੇ ਪਿਛੇ ਹਟਿਆ 'ਨਾ ਬਾਬਾ ! ਵਿਸ ਭਾਰਾ!
'ਮੈਂ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਹਥ ਨ ਲਾਵਾਂ, ਢਕੋ ਖਾਕ ਪਾ ਸਾਰਾ!'
ਇਹ ਕਹਿ ਸਾਧੂ ਚਲਦਾ ਬਣਿਆ, ਤਿੰਨੇ ਸਜਨ ਗੁੜ੍ਹਕੇ!
ਉਛਲਣ, ਕੁੱਦਣ, ਛਾਲਾਂ ਮਾਰਨ, ਖਿੜ ਖਿੜ ਹੱਸੇ ਲੁੜ੍ਹਕੇ:-
'ਵਾਹਵਾ ਕਿਸਮਤ ਨਾਲ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ, ਇਤਨਾ ਬੜਾ ਥਿਆਯਾ!
ਪਿਛਲੇ ਜੁਗ ਦਾ ਪੁੰਨ ਦਾਨ ਕੋਈ ਸਾਡੇ ਅਗੇ ਆਯਾ!'
ਇਕ ਨੂੰ ਰੋਟੀ ਲੈਣ ਭੇਜਿਆ, ਬੈਠ ਰਹੇ ਦੋ ਰਾਖੀ!
ਸੋਚ ਸੋਚ ਕੇ ਇਕ ਯਾਰ ਨੇ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਗਲ ਆਖੀ:-
'ਕ੍ਯੋਂ ਨਾ ਦੋਵੇਂ ਤੀਜੇ ਤਾਈਂ ਕਤਲ ਇਥੇ ਹੀ ਕਰੀਏ ?'
ਦੂਜੇ ਕਿਹਾ 'ਠੀਕ ਹੈ ਅੱਧੋ ਅੱਧ ਘਰੀਂ ਜਾ ਧਰੀਏ!'
ਉਧਰ ਤੀਜੇ ਨੇ ਮਨ ਵਿਚ ਮਿਥ ਕੇ, ਖਾਣੇ ਜ਼ਹਿਰ ਮਿਲਾਯਾ!
ਕੱਲਿਆਂ ਹੀ ਧਨ ਸਾਂਭਣ ਖਾਤਿਰ, ਜ਼ਹਿਰੀ ਫੰਦਾ ਲਾਇਆ!
ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੁਹਾਂ ਕਰ ਕਤਲ ਓਸ ਨੂੰ, ਰਜਕੇ ਖਾਣਾ ਖਾਇਆ!
ਤਿੰਨੇ ਮਰੇ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਓਵੇਂ ਰਿਹਾ ਨ ਕਿਸੇ ਉਠਾਯਾ!
ਜਗ ਤੇ ਥਾਂ ਥਾਂ ਲੋਭ-ਜ਼ਹਿਰ ਦਾ ਮਿਲੇ ਨਜ਼ਾਰਾ ਐਸਾ!
'ਸੁਥਰਾ' ਸਭ ਦੁਨੀਆਂ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਪਾਸ ਨ ਰਖੇ ਪੈਸਾ!

ਮੈਂ ਸੁਣਿਆਂ ਕਿ ਨਗਰ ਅਸਾਡੇ, ਇਕ ਸਾਧੂ ਹੈ ਆਯਾ ।
ਮੜ੍ਹੀਆਂ ਲਾਗੇ, ਛੱਪੜ ਕੰਢੇ, ਡੇਰਾ ਹੈ ਉਸ ਲਾਯਾ ।
'ਸ਼ਾਂਤਿ ਸਰੂਪ' ਨਾਮ ਹੈ ਉਸਦਾ, ਰੱਖੇ ਪੂਰਨ ਸ਼ਾਂਤੀ ।
ਅਤਿ ਗੰਭੀਰ, ਧੀਰ, ਤੇ ਨਿੰਮਰ, ਸੀਤਲ ਹੈ ਹਰ ਭਾਂਤੀ ।
ਕ੍ਰੋਧ-ਦਮਨ ਦੀ ਸਿੱਖਯਾ ਦੇਵੇ, ਬੋਲੇ ਹੌਲੀ-ਮਿੱਠਾ ।
ਸਾਧੂ ਨਹੀਂ ਦੇਵਤਾ ਹੈ ਓਹ, ਸੰਤ ਨ ਐਸਾ ਡਿੱਠਾ ।
ਭੇਡਾਂ ਚਾਲ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕੀ, ਜਾ ਧਨ-ਬਸਤ੍ਰ ਚੜ੍ਹਾਂਦੇ ।
ਸਾਧੂ ਜੀ ਹਰ ਹਾਲਤ ਸਭ ਨੂੰ, ਸ਼ਾਂਤੁਪਦੇਸ਼ ਸੁਣਾਂਦੇ ।
ਮੈਂ ਭੀ ਕਿਹਾ 'ਮਨਾ ਚਲ ਦਰਸ਼ਨ, ਮਹਾਂ ਪੁਰਖ ਦਾ ਪਾਈਏ ।
ਨਾਲੇ ਉਸਦੀ ਸ਼ਾਂਤਿ-ਨਿਮ੍ਰਤਾ ਨੂੰ ਭੀ ਕੁਝ ਅਜ਼ਮਾਈਏ ।'
ਲੋਕ ਸੈਂਕੜੇ ਬੈਠੇ ਸਨ, ਮੈਂ ਜਾ 'ਆਦੇਸ' ਉਚਾਰੀ ।
'ਮਹਾਰਾਜ ਕੀ ਨਾਮ ਆਪਦਾ ? ਹਥ ਬੰਨ੍ਹ ਅਰਜ਼ ਗੁਜ਼ਾਰੀ ।
ਕਹਿਣ ਲਗੇ 'ਗੁਰ ਦਰ ਦਾ ਕੂਕਰ, ਅਪਰਾਧੀ, ਅਤਿ ਪਾਪੀ ।
'ਸੰਗਤ-ਜੋੜੇ ਝਾੜਨ ਵਾਲਾ, ਸ਼ਾਂਤਿ-ਸਰੂਪ ਸਰਾਪੀ ।'
ਕੁਝ ਪਲ ਮਗਰੋਂ ਫਿਰ ਮੈਂ ਪੁਛਿਆ 'ਨਾਮ ਪਵਿੱਤਰ ਥਾਰਾ ?'
ਬੋਲੇ 'ਸ਼ਾਂਤਿ-ਸਰੂਪ ਆਖਦੇ ਭੁੱਲਣ ਹਾਰ ਵਿਚਾਰਾ ।'
ਇਕ ਦੋ ਗੱਲਾਂ ਬਾਦ ਫੇਰ ਮੈਂ ਕੀਤੀ ਅਰਜ਼ 'ਸਵਾਮੀ !
ਭੁੱਲ ਗਿਆ ਹੈ ਫੇਰ ਦਾਸ ਨੂੰ ਨਾਮ ਆਪਦਾ ਨਾਮੀ ?'
ਜ਼ਰਾ ਕੁ ਤਲਖ਼ੀ ਨਾਲ ਤੱਕ ਕੇ ਬੋਲੇ 'ਭਗਤ ਪਯਾਰੇ
ਸ਼ਾਂਤਿ-ਸਰੂਪ ਨਾਮ ਹੈ ਮੇਰਾ, ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਸੌ ਵਾਰੇ ।'
ਯਾਨੀ ਛੱਡ ਨਿੰਮ੍ਰਤਾ ਸਾਰੀ, ਖਰ੍ਹਵੇ ਹੋਵਣ ਲੱਗੇ ।
ਮੈਂ ਦਿਲ ਦੇ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਹੱਸਕੇ, ਦੇਖੋ ਅੱਗੇ ਅੱਗੇ ।
ਚੌਥੀ ਵਾਰ ਫੇਰ ਮੈਂ ਪੁਛਿਆ 'ਨਾਮ ਤਾਂ ਫਿਰ ਫ਼ਰਮਾਓ ?'
'ਸ਼ਾਂਤਿ-ਸਰੂਪ ਸੰਤ ਹਾਂ ਮੈਂ ਜੀ ! ਸਿਰ ਨਾ ਬਹੁਤਾ ਖਾਓ ।'
ਪਲ ਪਿੱਛੋਂ ਮੂੰਹ ਪੀਡਾ ਕਰਕੇ, ਓਹੋ ਬਿਨੈ ਉਚਾਰੀ ।
'ਸ਼ਾਂਤਿ-ਸਰੂਪ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ ? ਮੱਤ ਤੇਰੀ ਕਯੋਂ ਮਾਰੀ ?'
ਛੇਵੀਂ-ਸਤਵੀਂ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਫਿਰ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਉਹੀ ਮੈਂ ਕੀਤਾ ।
ਫਿਰ ਤਾਂ ਮਾਨੋ ਲੱਗ ਗਿਆ ਝਟ ਖ਼ੁਸ਼ਕ-ਬਰੂਦ ਪਲੀਤਾ ।
ਧੂਣੇ 'ਚੋਂ ਫੜ ਮੁੱਢੀ ਬਲਦੀ ਮੈਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦੌੜੇ ।
ਮਣ ਮਣ ਫੱਕੜ ਮੂੰਹ 'ਚੋਂ ਤੋਲਣ ਨਥਣੇ ਹੋਏ ਚੌੜੇ ।
ਸ਼ਾਂਤੀ 'ਸ਼ਾਂਤ ਸਰੂਪ ਸੰਤ' ਦੀ ਦੇਖ ਹੱਸੇ ਸਭ ਲੋਕੀ ।
'ਵਾਹ ਸੰਤੋ ! ਭਜ ਗਈ ਤਿਹਾਰੀ, ਕਿਧਰ ਨਿਮ੍ਰਤਾ ਫੋਕੀ ?'
ਓਸੇ ਵਕਤ ਬਰਾਗਨ-ਚਿੱਪੀ ਅਪਨੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਠਾਈ ।
ਐਸੇ ਗਏ ਪਿੰਡ ਤੋਂ 'ਸੁਥਰੇ' ਫਿਰ ਨਾ ਸ਼ਕਲ ਦਿਖਾਈ ।

ਬੋਟੀ ਤੋਲਾ ਨਰਮ ਮਾਸ ਦੀ, ਬਣ ਜਾਇ ਤੇਜ਼ ਕਰਾਰੀ ਜੀਭ
ਲਕੜੀ ਵਾਂਗ ਦਿਲਾਂ ਨੂੰ ਚੀਰੇ, ਬਿਨ ਦੰਦਿਆਂ ਦੇ ਆਰੀ ਜੀਭ
ਓ ਬੜਬੋਲੇ ਮੂੰਹ ਭੈੜੇ ਥੀਂ, ਗੱਲ ਤਾਂ ਚੰਗੀ ਕਰਿਆ ਕਰ,
ਚੁਲ੍ਹੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਧੁਖਦੀ ਭਖ਼ਦੀਂ, ਦਿੱਸੇ ਤੇਰੀ ਅੰਗਾਰੀਂ ਜੀਭ
ਸਤਿਆਨਾਸ ਨਾ ਹਿੰਦ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਛਿੜ ਕੇ ਕੌਰਵ-ਪਾਂਡੋ ਜੰਗ,
ਜੇ ਦਰੋਪਦੀ ਸਾਂਭੀ ਰਖਦੀ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਤੇਗ਼-ਦੁਧਾਰੀ ਜੀਭ
ਯਾ ਅੱਲਾ, ਨਿਭ ਸਕੇ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਉਸ ਕਾਫ਼ਰ ਸੰਗ ਮੇਰਾ ਪ੍ਰੇਮ,
ਸੂਰਤ ਚੰਗੀ ਭਾਵੇਂ ਉਸ ਦੀ, ਪਰ ਹੈ ਬੜੀ ਨਿਕਾਰੀ ਜੀਭ
ਮੁਸ਼ਕੀ-ਰੰਗੇ ਪ੍ਰੀਤਮ ਨੂੰ ਮੈਂ ਕਿਹਾ, 'ਬੋਲਿਆ ਕਰ ਮਿੱਠਾ'
ਆਖਣ ਲੱਗਾ 'ਸਲੂਣੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਚਾਹੀਏ ਬੜੀ ਕਰਾਰੀ ਜੀਭ
ਬੜੇ ਬੜੇ ਜੋਧੇ ਜੋ ਡਰਦੇ ਨਹੀਂ ਤੋਪਾਂ ਬੰਦੂਕਾਂ ਤੋਂ,
ਸਹਿਮ ਜਾਣ, ਜਦ ਵਾਂਗ ਪਟਾਕੇ ਛਡਦੀ ਘਰ ਦੀ ਨਾਰੀ ਜੀਭ
ਰਬੜੋਂ ਨਰਮ, ਫੁਲਾਂ ਤੋਂ ਹੌਲੀ, ਨਾ ਹੱਡੀ ਨਾ ਪਸਲੀ ਮੂਲ,
ਫਿਰ ਭੀ ਬਣ ਜਾਇ ਤੇਜ਼ ਤੀਰ ਤੋਂ ਤੇ ਪਰਬਤ ਤੋਂ ਭਾਰੀ ਜੀਭ
ਜੀਭ ਚੜ੍ਹਾਏ ਹਾਥੀ ਉਤੇ, ਜੀਭ ਲਤਾੜੇ ਹਾਥੀ ਪੈਰ,
ਜੀਭ ਸ਼ੱਤਰੂ ਮਿਤ੍ਰ ਬਣਾਵੇ, ਤੋੜੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਜੀਭ
ਵਾਂਗ ਮਸ਼ੂਕਾਂ, ਵਿਚ ਚੁਬਾਰੇ, ਨੱਚੇ, ਟੱਪੇ, ਭੁੜਕੇ ਖੂਬ,
ਦੰਦਾਂ ਨੂੰ ਹੈ ਚਿਕਾਂ ਸਮਝਦੀ ਤੇ ਬੁਲ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਰੀ ਜੀਭ
ਬੱਤੀ ਪਹਿਰੇਦਾਰ ਬਿਠਾਏ ਰੱਬ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਕਰਕੇ ਕੈਦ,
ਫਿਰ ਭੀ ਮਾਰ ਦੂਰ ਤਕ ਕਰਦੀ ਚੰਡੀ-ਔਗੁਣਹਾਰੀ ਜੀਭ
ਬੋਲੇ ਦੀ ਸੀ ਵਹੁਟੀ ਸੁੰਦਰ ਕਹਿਣ ਲਗਾ 'ਹੈ ਡਾਢੀ ਮੌਜ,
ਸ਼ਕਲ ਦੇਖ ਕੇ ਰਜ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ, ਦੁਖ ਦੇਂਦੀ ਨਹੀਂ ਭਾਰੀ ਜੀਭ
ਸ਼ੇਰ-ਮੱਥਿਓਂ ਫੱਟ ਮਿਲ ਗਿਆ, ਥੋੜੇ ਦਿਨੀਂ ਕੁਹਾੜੇ ਦਾ,
ਪਰ ਨਾ ਮਿਟਿਆ ਘਾਉ ਰਿਦੇ ਦਾ ਜੋ ਸੀ ਲਾਯਾ ਕਾਰੀ, ਜੀਭ
ਜਿਉਂ ਰਾਹ ਵਿਚੋਂ ਤਿੱਖਾ ਕੰਡਾ, ਜੜ੍ਹ ਤੋਂ ਹਨ ਸਭ ਪੁਟ ਸੁਟਦੇ,
ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਹੈਂ ਬਦਜ਼ਬਾਨ ਦੀ ਖਿਚ ਸੁਟੀਏ, ਤਿਉਂ ਸਾਰੀ ਜੀਭ
'ਸੁਥਰਾ' ਕਦੀ ਨ ਬੋਲੇ ਕੁਥਰਾ, ਜੀਭ ਲਗਾਮਾਂ ਕੱਸ ਰਖਦਾ,
ਨਰ-ਦਿਮਾਗ਼ ਦੇ ਤਾਬੇ ਰਖਦਾ ਪਤੀਬ੍ਰੱਤਾ ਸਮ ਨਾਰੀ ਜੀਭ

ਇਕ ਕੰਜਰੀ ਡਾਢੀ ਆਕੜ ਵਿਚ ਸੀ ਤੁਰਦੀ ਜਾਂਦੀ!
ਅਪਨੇ ਹੁਸਨ ਜਵਾਨੀ, ਗਹਿਣੇ, ਕਪੜੇ ਤੇ ਇਤਰਾਂਦੀ !
ਠੁਮਕ ਠੁਮਕ ਉਹ ਕਦਮ ਉਠਾਵੇ, ਬਾਹਾਂ ਤਾਂਈ ਹਿਲਾਵੇ!
ਮਾਨੋਂ ਧਰਤੋਂ ਦੋ ਗਿੱਠ ਉੱਚੀ ਵਾ ਵਿਚ ਉਡਦੀ ਜਾਵੇ!
ਡਾਢੇ ਸੋਹਣੇ ਕਪੜੇ ਉਸ ਦੇ, ਡਾਢੇ ਸੋਹਣੇ ਗਹਿਣੇ!
ਪੌਡਰ, ਪਾਨ, ਲਵਿੰਡਰ, ਸੁਰਖੀ, ਬਿੰਦੀ ਦੇ ਕਯਾ ਕਹਿਣੇ!
ਇਕ ਅਯਾਸ਼ ਓਸ ਦਾ ਮਿੱਤਰ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸੀ ਜਾਂਦਾ!
ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਜਿਉਂ ਕੁੱਤਾ ਮਾਲਕ ਪਿੱਛੇ ਪੂਛ ਹਿਲਾਂਦਾ!
ਅੱਗੋਂ ਇਕ ਫ਼ਕੀਰ, ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਚੱਕਰ ਸਾਰਾ ਲਾ ਕੇ!
ਥਕਿਆ ਟੁਟਿਆ ਆਉਂਦਾ ਸੀ ਕੁਝ ਖਾਣਾ ਮੰਗ ਮੰਗਾ ਕੇ!
ਮਸਤ ਹੋਈ ਤੇ ਹਿਲਦੀ ਜੁਲਦੀ ਕੰਜਰੀ ਦਾ ਵੱਜ ਧੱਕਾ!
ਡੁਲ੍ਹ ਗਈ ਦਾਲ ਫਕੀਰ ਸਾਈਂ ਦੀ, ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੱਕਾ ਬੱਕਾ!
ਉਸਦੀਆਂ ਛਿੱਟਾਂ ਕੰਜਰੀ ਦੇ ਭੀ ਕਪੜਿਆਂ ਤੇ ਪਈਆਂ!
ਫ਼ੌਰਨ ਉਸ ਦਾ ਯਾਰ ਉਛਲਿਆ ਲੈ ਗੁਸੇ ਵਿਚ ਝਈਆਂ!
ਮੁਕਾ ਮਾਰ ਫਕੀਰ ਸਾਈਂ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਭੋਇੰ ਗਿਰਾਯਾ!
ਕਪੜੇ ਬਦਲਨ ਹਿਤ ਕੰਜਰੀ ਨੇ ਬੈਠਕ ਵਲ ਮੂੰਹ ਚਾਯਾ!
ਯਾਰ ਭੀ ਉਸਦਾ ਪਿੱਛੇ ਪਿੱਛੇ ਚੜ੍ਹਨ ਪੌੜੀਆਂ ਲੱਗਾ!
ਸਿਖਰ ਪੌੜੀਓਂ ਪੈਰ ਤਿਲਕਿਆ, ਭੁਲਿਆ ਪਿੱਛਾ ਅੱਗਾ!
ਥੱਲੇ ਡਿੱਗਾ ਗਰਦਨ ਟੁੱਟੀ, ਮਚ ਗਈ ਹਾਹਾਕਾਰੀ!
ਕੰਜਰੀ ਨੇ ਸਾਈਂ ਨੂੰ 'ਜ਼ਾਲਿਮ' ਕਹਿ ਕੇ ਬੋਲੀ ਮਾਰੀ!
ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾਲ ਫ਼ਕੀਰ ਬੋਲਿਆ 'ਮੈਂ ਤਾਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ!
'ਏਹ ਤਾਂ ਮਿਰੇ ਯਾਰ ਨੇ ਬਦਲਾ ਤਿਰੇ ਯਾਰ ਤੋਂ ਲੀਤਾ!
'ਤਿਰੇ ਯਾਰ ਨੇ ਤੈਥੋਂ ਚਿੜ ਕੇ, ਮੈਨੂੰ ਮੁੱਕਾ ਲਾਯਾ!
'ਮਿਰੇ ਯਾਰ ਨੇ ਮੈਥੋਂ ਚਿੜਕੇ, ਉਸਨੂੰ ਮਾਰ ਮੁਕਾਯਾ!
'ਤਿਰਾ ਯਾਰ ਸੀ ਨਿਰਬਲ ਬੰਦਾ, ਮਿਰਾ ਯਾਰ ਬਲ ਵਾਲਾ'!
'ਸੁਥਰਾ' ਯਾਰ ਗ਼ਰੀਬਾਂ ਦਾ ਹੈ ਈਸ਼੍ਵਰ ਅੱਲਾ-ਤਾਲਾ!
ਚੀਕ ਮਾਰ, ਕੰਜਰੀ ਬੋਲੀ, 'ਬਖਸ਼ ਫ਼ਕੀਰਾ ਅੜਿਆ!
ਮੈਂ ਭੀ ਅਜ ਤੋਂ ਹੋਰ ਯਾਰ ਤਜ, ਉਸੇ ਯਾਰ ਨੂੰ ਫੜਿਆ'!

ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਹਸਪਤਾਲ ਇਕ ਬੁੱਧੂ, ਖੋਤਾ ਲਿਆਯਾ !
ਡਾਕਦਾਰ ਨੇ ਦੇਖ ਬਿਮਾਰੀ, ਨੁਸਖ਼ਾ ਲਿਖ ਪਕੜਾਇਆ !
ਕਹਿਣ ਲਗਾ 'ਏਹ ਚੀਜ਼ਾਂ ਪੀਹਕੇ ਇਕ ਨਲਕੀ ਵਿਚ ਪਾਈਂ !
'ਨਲਕੀ ਇਸਦੀ ਨਾਸ ਵਿੱਚ ਰਖ, ਫੂਕ ਜ਼ੋਰ ਦੀ ਲਾਈਂ !
ਏਹ ਨਸਵਾਰ ਨਾਸ ਦੀ ਰਾਹੀਂ, ਜਦੋਂ ਮਗ਼ਜ਼ ਵਿਚ ਜਾਊ !
ਤੇਰੇ ਇਸ ਖੋਤੇ ਨੂੰ, ਅਰਬੀ ਘੋੜੇ ਵਾਂਗ ਬਣਾਊ !'
ਕੁਝ ਚਿਰ ਮਗਰੋਂ ਖਊਂ ਖਊਂ ਕਰਦਾ, ਬੁੱਧੂ ਮੁੜਕੇ ਆਯਾ !
ਬਿੱਜੂ ਵਾਂਗੂੰ ਬੁਰਾ ਓਸਨੇ, ਹੈਸੀ ਮੂੰਹ ਬਣਾਯਾ !
ਡਾਕਦਾਰ ਨੇ ਸੋਚਿਆ, ਹੋਸੀ ਗਧੇ ਦੁਲੱਤੀ ਲਾਈ !
ਹਾਸਾ ਰੋਕ ਪੁੱਛਿਆ, 'ਬੁੱਧੂ, ਏਹ ਕੀ ਸ਼ਕਲ ਬਣਾਈ ?'
ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਹਟਕੋਰੇ ਲੈ ਕੇ, 'ਮੈਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਸਭ ਲਈਆਂ !
ਪੀਸ ਪੂਸ ਕੇ ਛਾਣ ਛੂਣ ਕੇ, ਜਦੋਂ ਟਿਚਨ ਹੋ ਗਈਆਂ !
'ਨਲਕੀ ਵਿਚ ਪਾ, ਨਲਕੀ ਉਸਦੇ ਨਥਨੇ ਵਿੱਚ ਟਿਕਾਈ !
'ਦੂਜੀ ਤਰਫ਼ੋਂ ਫੂਕ ਲਾਣ ਹਿਤ, ਮੈਂ ਨਲਕੀ ਮੂੰਹ ਪਾਈ !
'ਮੇਰੀ ਫੂਕੋਂ ਪਹਿਲੇ ਹੀ ਚਾ, ਫੂਕ ਗਧੇ ਨੇ ਮਾਰੀ !
'ਮੇਰੇ ਗਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਧਸ ਗਈ, ਝੱਟ ਦਵਾਈ ਸਾਰੀ !
'ਅੱਲਾ ਬਖ਼ਸ਼ੇ, ਫੂਕ ਓਸਦੀ, ਵਾਂਗ ਹਨੇਰੀ ਆਈ !
'ਨਲਕੀ ਭੀ ਲੰਘ ਜਾਣੀ ਸੀ ਮੈਂ ਫੜਕੇ ਮਸਾਂ ਬਚਾਈ !'
ਉਸਦੀ ਸੁਣਕੇ ਗੱਲ ਡਾਕਟਰ, ਹਸ ਹਸ ਦੂਹਰਾ ਹੋਯਾ !
ਬੁੱਧੂ ਉਸ ਨੂੰ ਵੇਖ ਹਸਦਿਆਂ, ਦੂਣਾ ਚੌਣਾ ਰੋਯਾ !
ਹਸਦੇ-ਰੋਂਦੇ ਦੇਖ ਦੁਹਾਂ ਨੂੰ, 'ਸੁਥਰਾ' ਭੀ ਮੁਸਕਾਇਆ :-
'ਸੁਣ ਓ ਬੁੱਧੂ ਇਸ ਜਗ ਨੇ ਹੈ, 'ਪਹਿਲ' ਤਾਈਂ ਵਡਿਆਇਆ !
'ਜਿਦ੍ਹੀ ਫੂਕ ਵਜ ਜਾਵੇ ਪਹਿਲਾਂ, ਜਿੱਤ ਓਸਦੀ ਕਹਿੰਦੇ !
ਤੇਰੇ ਜਿਹੇ ਸੁਸਤ ਪਿਛ-ਰਹਿਣੇ, ਰੂੰ ਰੂੰ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ !'

ਹਜ਼ਰਤ ਅਲੀ ਪਾਸ ਇਕ ਮੂਰਖ ਬਹਿਸ ਕਰਨ ਹਿਤ ਆਇਆ
ਕਹਿਣ ਲਗਾ, 'ਰੱਬ ਚੀਜ਼ ਨ ਕੋਈ, ਲੋਕਾਂ ਮੁਫ਼ਤ ਧੁਮਾਇਆ
'ਪਾਣੀ, ਪੌਣ, ਅੱਗ ਤੇ ਮਿੱਟੀ ਰਲ ਬੰਦਾ ਬਣ ਜਾਵੇ
'ਚੂਨਾ, ਕੱਥਾ, ਪਾਨ ਜਿਵੇਂ ਰਲ, ਆਪੇ ਸੁਰਖ਼ੀ ਆਵੇ
'ਕਣਕ ਕਣਕ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਜੌਂ ਤੋਂ ਜੌਂ ਹਨ ਉਗਦੇ
'ਸ਼ੇਰ ਸ਼ੇਰ ਤੋਂ, ਗਊ ਗਊ ਤੋਂ ਜੰਮ ਕੇ ਖਾਂਦੇ, ਚੁਗਦੇ
'ਸਤ ਪੌਦੀਨਾ, ਸਤ ਅਜਵਾਇਣ, ਮੁਸ਼ਕ-ਕਫ਼ੂਰ ਮਿਲਾਵੋ
'ਅਪਨੇ ਆਪ ਤੇਲ ਬਣ ਜਾਸੀ, ਰੱਬ ਧਯਾਵੋ ਨਾ ਧਯਾਵੋ
'ਖ਼ਾਸ ਖ਼ਾਸ ਕੁਝ ਚੀਜ਼ਾਂ ਮਿਲਕੇ ਖ਼ਾਸ ਚੀਜ਼ ਬਣ ਜਾਂਦੀ
'ਇਸ ਵਿਚ ਰੱਬ ਦੀ ਹਿਕਮਤ ਕੀ ਹੈ ? ਦੁਨੀਆਂ ਕਿਉਂ ਚਿਚਲਾਂਦੀ ?
'ਬਾਰਸ਼ ਪਿਆਂ ਖੁੰਬ ਖ਼ੁਦ ਫੁਟ ਕੇ, ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਸੁਕ ਸੜ ਜਾਵੇ
'ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਬੰਦਾ ਜਗ ਜੰਮੇ, ਕੁਝ ਚਿਰ ਪਾ, ਮਰ ਜਾਵੇ
'ਨਾ ਕੁਈ ਅੱਲਾ, ਨਾ ਕੁਈ ਕਯਾਮਤ, ਸਜ਼ਾ, ਜਜ਼ਾ, ਨਾ ਲੇਖੇ
'ਨਾ ਬਹਿਸ਼ਤ, ਨਾ ਦੋਜ਼ਖ ਕੋਈ, ਅਜ ਤਕ ਕਿਸੇ ਨਾ ਦੇਖੇ
'ਪੀਰਾਂ ਫ਼ਕਰਾਂ ਐਵੇਂ ਰੱਬ ਦਾ, ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਡਰ ਪਾਯਾ
'ਦੱਸੋ, ਅਜ ਤਕ ਕਿਸੇ ਪੁਰਸ਼ ਨੂੰ, ਰੱਬ ਨਜ਼ਰ ਹੈ ਆਯਾ ?
'ਫਿਰ ਕਯੋਂ ਅਸੀਂ ਹਰੇਕ ਕੰਮ ਵਿਚ, ਖ਼ਯਾਲੀ ਰੱਬ ਤੋਂ ਡਰੀਏ ?
'ਕਯੋਂ ਨਾ ਬਣੇ ਨਾਸਤਿਕ ਰਹੀਏ ? ਦਿਲ ਚਾਹੇ ਸੋ ਕਰੀਏ ?'
ਹਜ਼ਰਤ ਅਲੀ ਨੈਣ ਭਰ ਬੋਲੇ, 'ਰੱਬ ਉੱਚਾ ਹੈ ਖ਼ਯਾਲੋਂ
'ਉਸ ਉੱਚੇ ਦੀ ਗੱਲ ਉਸ ਦੱਸੀ ਜੋ ਆਯਾ ਉਸ ਨਾਲੋਂ
'ਘਰ ਦੀ ਉਤਲੀ ਮੰਜ਼ਲ ਦਾ ਜੇ ਚਾਹੀਏ ਪਤਾ ਲਗਾਈਏ
'ਯਾ ਕੋਈ ਉਪਰੋਂ ਆਕੇ ਦੱਸੇ ਯਾ ਖ਼ੁਦ ਉਪਰ ਜਾਈਏ
'ਮੈਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹਾਂ ਉਤਲੀ ਮੰਜ਼ਲੇ, ਬੇਸ਼ਕ ਰੱਬ ਹੈ ਭਾਈ !
'ਤੂੰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈਂ, ਪੀਰ ਪਿਗ਼ੰਬ੍ਰਾਂ ਐਵੇਂ ਗੱਪ ਉਡਾਈ
'ਜਦੋਂ ਮਰਾਂਗੇ, ਜੇ ਰੱਬ ਹੋਇਆ, ਅਸੀਂ ਬਚੇ, ਤੂੰ ਮੋਇਆ ।
'ਜੇ ਨਾ ਹੋਇਆ, ਦੋਵੇਂ ਯਕਸਾਂ, ਮਿਰਾ ਹਰਜ ਕੀ ਹੋਇਆ ?'
'ਸੁਥਰੇ' ਕਿਹਾ 'ਧੰਨ ਹੋ ਹਜ਼ਰਤ ! ਸ਼ੰਕਾ ਖ਼ੂਬ ਮਿਟਾਈ !
ਲੱਡੂ ਦੋਨੋਂ ਹੱਥ ਰੱਖਣ ਦੀ, ਸੋਹਣੀ ਜਾਚ ਸਿਖਾਈ !'

ਇਕ ਪੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਨੇ ਅਨਪੜ੍ਹ ਨੂੰ, ਬੋਲੀ ਦੀ ਗੋਲੀ ਲਾ ਦਿੱਤੀ:-
'ਓ ਅਨਪੜ੍ਹ ਡੰਗਰ ਕਿਉਂ ਜੰਮਿਓਂ ? ਬੇਫੈਦਾ ਉਮਰ ਗੁਆ ਦਿੱਤੀ ।
'ਬੇ-ਇਲਮ ਆਦਮੀ ਅੰਨ੍ਹਾ ਹੈ ਕੁਝ ਦੇਖ ਸਮਝ ਨਾ ਸਕਦਾ ਹੈ
'ਮਹਿਫ਼ਲ ਵਿਚ ਜਾਣਾ ਮਿਲੇ ਕਦੀ, ਤਾਂ ਉੱਲੂ ਵਾਂਙੂ ਤਕਦਾ ਹੈ !
ਗੂੰਗਿਆਂ ਸਮ ਆਰੀ ਬੋਲਣ ਤੋਂ, ਜੇ ਬੋਲੇ ਤਾਂ ਕੈ ਕਰਦਾ ਹੈ,
'ਨਾ ਅਕਲ ਸ਼ਊਰ ਤਮੀਜ਼ ਕੋਈ, ਪੜ੍ਹਿਆਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਭਰਦਾ ਹੈ !
'ਬੇ-ਇਲਮੀ ਸਭ ਤੋਂ ਜੂਨ ਬੁਰੀ, ਖੋਤਾ ਵੀ ਇਸ ਤੇ ਹਸਦਾ ਹੈ,
'ਓ ਬੇਵਕੂਫ਼ ! ਬਿਨ ਇਲਮੋਂ ਤਾਂ, ਰੱਬ ਭੀ ਨਾ ਦਿਲ ਵਿਚ ਵਸਦਾ ਹੈ !'
ਅਨਪੜ੍ਹ ਨੇ ਧੀਰਜ ਨਾਲ ਕਿਹਾ, 'ਹੈ ਸ਼ੁਕਰ ਨਹੀਂ ਮੈਂ ਪੜ੍ਹਿਆ ਹਾਂ,
'ਨਾ ਵਾਂਗ ਤੁਹਾਡੇ ਕੜ੍ਹਿਆ ਹਾਂ, ਨਾ ਮਾਣ ਮੁਹਾਰੇ ਚੜ੍ਹਿਆ ਹਾਂ !
ਜੇ ਵਿਦਿਆ ਏਹੋ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਨੇ, ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਮੁਖੋਂ ਫੁਰਮਾਈਆਂ ਨੇ,
'ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਬਖਸ਼ੇ ਰੱਬ ਇਸ ਤੋਂ, ਮੇਰੀਆਂ ਹੱਥ ਜੋੜ ਦੁਹਾਈਆਂ ਨੇ !
ਮੈਂ ਬੇਸ਼ਕ ਪੜ੍ਹਨੋਂ ਸੱਖਣਾ ਹਾਂ, ਪਰ ਕਥਾ ਕੀਰਤਨ ਸੁਣਿਆ ਹੈ,
'ਨੇਕਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ-ਸਿਖਿਆ ਦਾ, ਕੁਝ ਭੋਰਾ ਭੋਰਾ ਚੁਣਿਆ ਹੈ !
ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਪੜ੍ਹਿਆ ਮੂਰਖ ਹੈ, ਜੋ ਲਬ ਲੋਭ ਹੰਕਾਰ ਕਰੇ,
'ਤੇ ਸ+ਯਾਨਾ ਓਹ, ਜੋ ਪੜ੍ਹ ਵਿਦਿਆ, ਵੀਚਾਰ ਕਰੇ ਉਪਕਾਰ ਕਰੇ !
'ਕੋਈ ਪੜ੍ਹ ਪੜ੍ਹ ਗੱਡੀਆਂ ਲੱਦ ਲਵੇ, ਪੜ੍ਹ ਪੜ੍ਹ ਉਮਰਾਂ ਗਾਲ ਲਵੇ,
'ਦੁਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕੁੱਲ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨੂੰ, ਲਾ ਘੋਟੇ, ਸਿਰ ਵਿਚ ਡਾਲ ਲਵੇ !
'ਪਰ ਦਿਲ ਤੇ ਅਸਰ ਜੇ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਕੀ ਉਸ ਦੇ ਇਲਮੋਂ ਸਰਦਾ ਹੈ ?
'ਉਹ ਕੀੜਾ ਹੈ, ਜੋ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਨੂੰ, ਪਿਆ ਕੁਤਰ ਕੁਤਰ ਕੇ ਧਰਦਾ ਹੈ !
'ਤੇ ਰੱਬ ਦੀ ਗੱਲ ਜੋ ਆਖੀ ਜੇ, ਚਤੁਰਾਈਓਂ ਨਾ ਹੱਥ ਔਂਦਾ ਹੈ,
'ਪੜ੍ਹਿਆ ਅਨਪੜ੍ਹਿਆ ਹਰ ਕੋਈ, ਜੋ ਧ+ਯੌਂਦਾ ਹੈ ਸੋ ਪੌਂਦਾ ਹੈ !
ਮਤਲਬ ਕੀ ? ਅਨਪੜ੍ਹ ਪੜ੍ਹੇ ਹੋਏ, ਜੀਭੋਂ ਪਹਿਚਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਨੇ,
ਜ+ਯੋਂ, ਧੂਤੂ-ਬੇਲਾ, ਦੂਰੋਂ ਹੀ, ਇਕ ਸੁਰੋਂ ਸਿਆਣੇ ਜਾਂਦੇ ਨੇ !
'ਜੋ 'ਆਲਿਮ' ਹੈ ਤੇ 'ਆਮਿਲ' ਭੀ, ਉਹ ਬੇਸ਼ਕ ਸਾਥੋਂ 'ਸੁਥਰਾ' ਹੈ !
'ਪਰ ਪੜ੍ਹ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਜੋ ਕੜ੍ਹਿਆ ਹੈ, ਉਹ ਅਨਪੜ੍ਹ ਤੋਂ ਵੀ ਕੁਥਰਾ ਹੈ !'

ਨ੍ਯਾਜ਼ ਯਾਰ੍ਹਵੀਂ ਦੀਆਂ ਰੋਟੀਆਂ ਢੇਰ ਮੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਆਈਆਂ!
ਵਾਂਗ ਪਾਥੀਆਂ, ਬਾਹਰ ਮਸੀਤੋਂ, ਧੁੱਪੇ ਸੁਕਣੇ ਪਾਈਆਂ!
'ਕਿੰਨੇ ਪੈਸੇ ਮਿਲਸਨ ?' ਮੁੱਲਾਂ ਪਾਸ ਖਲੋਤਾ ਸੋਚੇ
'ਰੱਬਾ ! ਹਰ ਕੁਈ ਦਏ ਨਿਆਜ਼ਾਂ' ਦਿਲ ਵਿਚ ਏਹੋ ਲੋਚੇ
ਇਕ ਧੋਬੀ ਦਾ ਬਲਦ ਲੰਘਿਆ, ਨਜ਼ਰ ਰੋਟੀਆਂ ਪਈਆਂ
ਬੁਰਕ ਮਾਰਕੇ ਉਸਨੇ ਇਕਦਮ, ਝਟ ਇਕ ਦੋ ਚੱਬ ਲਈਆਂ
ਮੁੱਲਾਂ-ਅੱਖੀਂ ਖ਼ੂਨ ਉਤਰਿਆ, ਕੱਸ ਕੱਸ ਡੰਡੇ ਲਾਏ
ਧੋਬੀ ਨੂੰ ਵੀ ਨਾਲ ਤਬੱਰ੍ਹੇ ਅਰਬੀ ਵਿੱਚ ਸੁਣਾਏ
ਧੋਬੀ ਭੁੱਬੀਂ ਰੋਣ ਲਗ ਪਿਆ, ਲੋਕ ਹੋਏ ਆ ਕੱਠੇ
ਮੁੱਲਾਂ ਦੰਦ ਕਰੀਚੇ, ਆਖੇ 'ਓ ਉੱਲੂ ਕੇ ਪੱਠੇ !
'ਮਿਰੀ ਰੋਟੀਆਂ ਜ਼ਾਇਆ ਕਰਕੇ, ਊਪਰ ਸੇ ਹੈ ਰੋਤਾ
'ਇਕ ਦੋ ਛੜੀਆਂ ਲਗਨੇ ਸੇ ਹੈ ਕਿਆ ਬੈਲ ਕੋ ਹੋਤਾ ?'
ਕਿਹਾ ਧੋਬੀ ਨੇ 'ਮੁੱਲਾਂ ਜੀ, ਮੈਂ ਇਸ ਮਾਰੋਂ ਨਹੀਂ ਰੋਯਾ
'ਮੇਰਾ ਤਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਰ ਇਕ ਬਹੁਤ ਵਡਾ ਹੈ ਹੋਯਾ
'ਮੁਫ਼ਤ ਦੀਆਂ ਜੋ ਤੇਰੀਆਂ ਮੰਨੀਆਂ, ਬਲਦ ਮੇਰੇ ਖਾ ਲਈਆਂ
'ਬੂੰਦਾਂ ਪਾਰੇ-ਜ਼ਹਿਰ ਦੀਆਂ ਹਨ ਉਸਦੇ ਅੰਦਰ ਗਈਆਂ
'ਤਿਰੇ ਵਾਂਗ ਹੀ ਬਲਦ ਮੇਰਾ ਭੀ ਹੁਣ ਹੋ ਜਾਊ ਨਿਕੰਮਾਂ
'ਲੁਟਿਆ ਗਿਆ, ਅੱਜ ਮੈਂ ਹਾਇ ! ਬਹੁੜੀਂ ਮੇਰੀ ਅੰਮਾਂ !'
ਮੁੱਲਾਂ ਹੋਇਆ ਅਤਿ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ, ਲੋਕੀਂ ਖਿੜ ਖਿੜ ਹੱਸੇ
ਪਰ ਧੋਬੀ ਦੇ ਲਫ਼ਜ਼ ਕੀਮਤੀ 'ਸੁਥਰੇ' ਦੇ ਦਿਲ ਵੱਸੇ
'ਪੂਜਾ ਦਾ ਧਨ' ਦਸਵੇਂ ਗੁਰ ਨੇ, ਹੈਸੀ ਤਦੇ ਰੁੜ੍ਹਾਯਾ
ਉਸ 'ਪਾਰੇ' ਤੋਂ ਅਪਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਬੀਰਾਂ ਤਈਂ ਬਚਾਯਾ
'ਆਬਿ ਹਯਾਤ' ਵਾਂਗ ਹੈ ਜਗ ਤੇ ਮਿਹਨਤ-ਕਿਰਤ-ਕਮਾਈ
'ਪੂਜਾ ਅਤੇ ਮੁਫ਼ਤ ਦੀ ਰੋਟੀ' ਜ਼ਹਿਰ-ਹਲਾਹਲ ਭਾਈ !'

ਇਕ ਆਦਮੀ ਖੂਹ ਤੇ ਆਇਆ ਲੈ ਕੇ ਅਪਨਾ ਡੋਲ!
ਪਿਆਸ ਨਾਲ ਘਬਰਾਇਆ, ਪੁੱਜਾ ਭਜ ਕੇ ਭੌਣੀ ਕੋਲ!
ਤਿਲਕ ਧਾਰੀਆ ਇਕ ਸੀ ਨੇੜੇ, ਉਸ ਫੜ ਲੀਤੀ ਡਾਂਗ!
'ਉਤਰ ਅਛੂਤਾ ਇਸ ਕੂਏਂ ਤੋਂ, ਮੂੰਹੋਂ ਮਾਰੀ ਚਾਂਗ!
ਦਿੱਤਾ ਕੜਕ ਉਸ ਨੇ ਉੱਤਰ 'ਖਬਰਦਾਰ, ਮੂੰਹ ਰੋਕ!
'ਨਿਕਲ ਜਾਣਗੇ ਦੰਦ, ਜੇ ਮੈਂ ਇਕ ਥਪੜ ਦਿਤਾ ਠੋਕ!
'ਖੰਨਾ-ਖਤਰੀ ਮੈਂ ਲਾਹੌਰੀਆ, ਤੂੰ ਕਿਉਂ ਕਿਹਾ ਅਛੂਤ ?
'ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇਂ ਮੰਗ ਮੁਆਫ਼ੀ ਵਰਨਾ ਫੇਰੂੰ ਜੂਤ'!
ਤਿਲਕਧਾਰੀਏ ਨੇ ਹਥ ਜੋੜੇ: 'ਲਾਲਾ ਜੀ ਰਾਮ ਰਾਮ!
'ਖਿਮਾਂ ਕਰੋ ਮੈਂ ਪ੍ਰੋਹਤ ਤੁਹਾਡਾ, ਹਾਂ ਗੁਲਾਮ ਬਿਨ ਦਾਮ!
'ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਰੰਗ ਮੈਂ ਦੇਖ ਆਪ ਦਾ, ਕੀਤਾ ਸੀ ਸੰਦੇਹ!
ਅਜ ਕਲ ਫਿਰਨ ਅਛੂਤ ਆਕੜੇ ਭੁਲ ਦਾ ਕਾਰਨ ਏਹ'!
ਲਾਲਾ ਜੀ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਹੋ ਗਿਆ-'ਸੁਣ ਪੰਡਤ ਨਾਦਾਨ!
'ਊਚ-ਨੀਚ ਦੀ ਤਦ ਤਾਂ ਪੱਕੀ ਹੋਈ ਨ ਕੋ ਪਹਿਚਾਨ?
'ਜੇ ਮੈਂ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੋਂ ਹੁੰਦਾ, ਫ਼ਰਕ ਤਦੋਂ ਸੀ ਕੀਹ?
'ਭਰਮ ਫਸੇ ਹੀ ਤੁਸਾਂ, ਠੋਕ ਸਨ ਦੇਣੇ ਡੰਡੇ ਵੀਹ!
'ਓਹੋ ਮੈਂ ਹਾਂ, ਓਹੋ ਡੋਲ ਹੈ, ਓਹੋ ਲੱਜ, ਓਹ ਖੂਹ!
'ਜੇ ਮੈਂ ਹੁੰਦਾ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੋਂ, ਤੂੰ ਲੈਣਾ ਸੀ ਧੂਹ!
'ਲਖ ਲਾਨ੍ਹਤ ਇਸ ਮੂਰਖਤਾ ਤੇ, ਫੜ ਬੇ-ਮਤਲ਼ਬ ਖਿਆਲ!
'ਅਪਨੇ ਕ੍ਰੋੜਾਂ ਵੀਰਾਂ ਉੱਤੇ, ਜ਼ੁਲਮ ਕਰੋ ਬਲ ਨਾਲ!
'ਉਸੇ ਪੌਣ ਵਿਚ ਸਾਹ ਉਹ ਲੈਂਦੇ ਉਸੇ ਨਦੀ ਵਿਚ ਨ੍ਹਾਣ!
'ਜੇ ਉਹ ਭਿਟੀਆਂ ਜਾਵਣ ਨਹੀਂ, ਖੂਹ ਕਿਉਂ ਭਿੱਟੇ ਜਾਣ!
'ਰੱਬ ਦਾ ਜਲ ਤੇ ਰੱਬ ਦੀ ਧਰਤੀ, ਤੁਸੀਂ ਕੌਂਣ ਜਮਦੂਤ ?
'ਬੰਦੇ ਉਦ੍ਹੇ ਤਿਹਾਏ ਮਾਰੋ, ਕਹਿ ਕੇ ਨੀਚ-ਅਛੂਤ!
'ਕੁੱਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਖੂਹਾਂ ਉੱਤੇ ਗੰਦ ਖਿਲਾਰਨ ਨਿੱਤ!
'ਪਰ ਜੇ ਕਾਲਾ ਬੰਦਾ ਵੇਖੋ, ਸੜੇ ਤੁਹਾਡਾ ਚਿੱਤ!
'ਜੇ ਹੋ ਐਡੇ ਆਸ਼ਕ ਖੂਹ ਦੇ, ਖੂਹ ਹਿੱਤ ਤੜਫੇ ਰੂਹ!
'ਤਦ 'ਸੁਥਰੇ' ਦੀ ਗੱਲ ਮੰਨ ਲੋ, ਡੁੱਬ ਮਰੋ ਵਿਚ ਖੂਹ'!

ਇਕ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਪੈ ਗਈ ਐਸੀ ਵਾਦੀ!
ਅੱਠੇ ਪਹਿਰ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਭਾਰਾ ਆਦੀ!
ਉਠਦਾ ਬਹਿੰਦਾ ਤੁਰਦਾ ਫਿਰਦਾ ਗਟਗਟ ਪੈੱਗ ਉੜਾਵੇ!
ਚੰਗੇ ਭਲੇ ਰਾਜਿਓਂ ਦਿਨ ਦਿਨ ਬਿੱਜੂ ਬਣਦਾ ਜਾਵੇ!
ਰਾਜ ਕਾਜ ਵਲ ਧਿਆਨ ਨ ਕੋਈ ਨਾ ਸੁਧ ਬੁਧ ਤਨ ਮਨ ਦੀ!
ਲੱਗੀ ਹੋਣ ਤਬਾਹੀ ਦਿਨ ਦਿਨ ਮਾਨ, ਸਿਹਤ, ਸੁਖ, ਧਨ ਦੀ!
ਉੱਡਿਆ ਰ੍ਹੋਬ-ਦਾਬ ਸ਼ਾਹਾਨਾ, ਗੜ ਬੜ ਸਭ ਥਾਂ ਫੈਲੀ!
ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਦੀ ਗ਼ਫਲਤ ਤੋਂ ਜਿਉਂ ਉੱਜੜ ਜਾਂਦੀ ਪੈਲੀ!
ਵੈਦ, ਹਕੀਮ, ਵਜ਼ੀਰ, ਡਾਕਟਰ, ਬਿਨਤੀ ਕਰ ਕਰ ਥੱਕੇ!
ਰਾਜਾ ਮਦਰਾ ਮੁਖੋਂ ਨਾ ਲਾਹੇ, ਸਭ ਨੂੰ ਮਾਰੇ ਧੱਕੇ!
ਰਾਣੀ ਨੇ ਏ ਹਾਲਤ ਦੇਖੀ, ਜੋਸ਼ ਰਿਦੇ ਵਿਚ ਆਇਆ!
ਮੋੜਨ ਹੇਤ ਪਤੀ ਦੀ ਪਤ ਨੂੰ, ਮਨ ਵਿਚ ਮਤਾ ਪਕਾਇਆ!
ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਤਰਲੇ ਕੀਤੇ, ਅੱਗੋਂ ਝਿੜਕਾਂ ਪਈਆਂ!
ਹੋਰ ਵਿਓਂਤਾਂ ਬਹੁਤ ਕੀਤੀਆਂ, ਸਭ ਹੀ ਬਿਰਥਾ ਗਈਆਂ!
ਆਖ਼ਿਰ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਛੱਡੀ ਰੋਟੀ ਖਾਣੀ!
'ਰਾਜਾ ਜੀ, ਯਾ ਮਦਰਾ ਰਖ ਲੌ, ਯਾ ਰਖ ਲੌ ਨਿਜ ਰਾਣੀ!'
ਇਕ ਦਿਨ ਲੰਘਿਆ ਦੋ ਦਿਨ ਲੰਘੇ, ਰਾਣੀ ਫ਼ਾਕਾ ਕਟਿਆ!
ਰਾਜੇ ਦੇ ਫਿਰ ਸਿਰ ਤੋਂ ਕੁਝ ਕੁਝ ਜ਼ੋਰ ਡੈਣ ਦਾ ਘਟਿਆ!
ਤੀਜੇ ਦਿਨ ਵੀ ਜਦ ਰਾਣੀ ਨੇ ਰੋਟੀ ਮੂਲ ਨ ਖਾਧੀ!
ਰਾਜਾ ਲਗ ਪਿਆ ਥਰ ਥਰ ਕੰਬਣ ਜਿਉਂ ਭਾਰਾ ਅਪਰਾਧੀ!
ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਮਾਫ਼ੀ ਮੰਗੀ, ਬੋਤਲ ਦੂਰ ਸੁਟਾਈ!
ਮੁੜ ਨਾ ਕਦੀ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਦੀ ਲਖ ਲਖ ਕਸਮ ਉਠਾਈ!
ਬਚ ਗਿਆ ਰਾਜਾ, ਬਚ ਗਈ ਪਰਜਾ, ਬਚਿਆ ਰਾਜ-ਘਰਾਣਾ!
'ਧੰਨ ਧੰਨ' ਰਾਣੀ ਨੂੰ ਆਖੇ, ਹਰ ਕੋਈ ਨੇਕ ਸਿਆਣਾ!
'ਸੁਥਰੇ' ਨੂੰ ਸੁਣ ਸੋਚਾਂ ਸੁਝੀਆਂ, ਜੇ ਔਰਤ ਡਟ ਜਾਵੇ!
ਸਭ ਟੱਬਰ ਦੇ ਔਗੁਣ ਕੱਢ ਕੇ, ਘਰ ਨੂੰ ਸੁਰਗ ਬਣਾਵੇ!

ਇਕ ਆਦਮੀ ਨਦੀ ਕਿਨਾਰੇ ਰੋਜ਼ ਭਜਨ ਸੀ ਕਰਦਾ
ਜਿਉਂ ਕੋਈ ਵਡਾ ਜੁਗੀਸ਼ਰ ਰਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਹਿਤ ਹੋ ਮਰਦਾ
ਇਕ ਦਿਨ ਮੈਨੂੰ ਸੋਚ ਫੁਰੀ ਕਿ ਨੇੜੇ ਇਸ ਦੇ ਜਾਈਏ
'ਕਿਸ ਮੰਤਰ ਦਾ ਜਾਪ ਕਰੇ ਏ ? ਇਸ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਈਏ'
ਖਿਸਕ ਖਿਸਕ ਕੇ ਨੇੜੇ ਢੁਕ ਕੇ, ਸੁਣਿਆ ਏਹ ਕੁਝ ਜਪਦਾ:-
'ਰੱਬਾ ਮੈਂਥੋਂ ਦੂਰ ਰਖੀਂ ਤੂੰ ਰੋਗ, ਬੁਢੇਪਾ ਅਪਦਾ
'ਤਾਕਿ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਹਿਤ ਮੈਂ ਰਹਾਂ ਕਮਾਈ ਕਰਦਾ
'ਬੋਝ ਉਠਾ ਸੱਕਾਂ ਨਿਤ ਹਸ ਹਸ, ਘਰ ਵਾਲੀ ਤੇ ਘਰ ਦਾ
'ਐਸਾ ਤਕੜਾ ਰਖ ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਮੇਹਨਤ ਤੋਂ ਨਾ ਥੱਕਾਂ
'ਭੁਖ, ਤੇਹ, ਨੀਂਦ ਨ ਆਵੇ ਨੇੜੇ, ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਨਾ ਅੱਕਾਂ
'ਬੈਲ ਵਾਂਗ ਜਗ-ਖੂਹ ਨੂੰ ਗੇੜਾਂ, ਘੋੜੇ ਵਾਂਗੂੰ ਦੌੜਾਂ
'ਊਠ-ਗਧੇ ਸਮ ਭਾਰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਝੱਲਾਂ ਔੜਾਂ-ਸੌੜਾਂ
'ਖ਼ੂਬ ਕਮਾਵਾਂ, ਖਟ ਖਟ ਲਿਆਵਾਂ, ਬੱਚਿਆਂ ਤਾਈਂ ਖੁਆਵਾਂ
'ਅਧ-ਨੰਗਾ-ਅਧ-ਭੱਖਾ ਖ਼ੁਦ ਰਹਿ, ਬੱਚਿਆਂ ਸੁਰਗ ਭੁਗਾਵਾਂ
'ਉਨ੍ਹਾਂ ਤਾਈਂ ਮੁਸਕਾਂਦੇ ਦੇਖਾਂ, ਉਛਲਨ ਮੇਰੀਆਂ ਨਾੜਾਂ
'ਜੇ ਕੋਈ ਦੁਸ਼ਟ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਲ ਘੂਰੇ, ਸ਼ੇਰ ਵਾਂਗ ਢਿਡ ਪਾੜਾਂ
'ਸੁਰਗ, ਬਹਿਸ਼ਤ, ਵਿਕੁੰਠ, ਮੁਕਤੀਆਂ ਵਾਰ ਦਿਆਂ ਮੈਂ ਲੱਖਾਂ
'ਮੈਨੂੰ ਰੱਬਾ, ਤਕੜਾ ਰਖ ਨਿਤ ਖੁਸ਼ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਰੱਖਾਂ'
ਸੁਣ ਏ ਜਾਪ, ਸਜਲ ਹੋਏ ਨੇਤਰ, ਅਤੇ ਸਮਝ ਏਹ ਆਈ
ਮਾਤਾ ਵਾਂਗੂੰ ਪਿਉ ਦੀ ਭੀ ਹੈ 'ਸੁਥਰੇ' ਬੜੀ ਕਮਾਈ

ਸ਼ਾਹ ਸਕੰਦਰ ਹਾਥੀ ਤੇ ਚੜ੍ਹ, ਸ਼ਾਨ ਨਾਲ ਸੀ ਜਾਂਦਾ
ਅੱਗੇ ਪਿੱਛੇ ਸੱਜੇ ਖੱਬੇ ਲਸ਼ਕਰ ਜ਼ੋਰ ਦਿਖਾਂਦਾ
ਹੱਟੀਆਂ ਵਾਲੇ, ਸ਼ਹਿਰ ਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਦਿਲ ਡਰ ਅਤ ਛਾਯਾ
ਹਰ ਕੋਈ ਸਹਿਮੇ, ਸੀਸ ਝੁਕਾਵੇ, ਮਾਨੋਂ ਹਊਆ ਆਯਾ
ਰਸਤੇ ਵਿਚ, ਫ਼ਕਰ ਇਕ ਬੈਠਾ, ਉਹ ਨਾ ਡਰਿਆ ਹਿਲਿਆ
ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਰੋਅਬ ਦਿਖਾਵਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਚਾ ਮਿਲਿਆ
ਕਹਿਣ ਲਗਾ 'ਓ ਮੰਗਤੇ ! ਕੀ ਹੈ ਸ਼ਾਮਤ ਆਈ ਤੇਰੀ ?
'ਅੰਨ੍ਹਾ ਹੈਂ ਤੂੰ ! ਦਿਸਦੀ ਨਹੀਂਉਂ ਸ਼ਾਹੀ ਸਵਾਰੀ ਮੇਰੀ ?'
ਉੱਤਰ ਕੁਝ ਨਾ ਦਿਤਾ ਮੰਗਤੇ, ਸਗੋਂ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਏ ਕੀਤਾ:-
'ਕਿੰਨੇ ਮੁਲਕਾਂ ਦਾ ਹੈਂ ਮਾਲਕ ? ਦਸ ਖਾਂ ਪਯਾਰੇ ਮੀਤਾ ?'
ਆਕੜ ਨਾਲ ਸਕੰਦਰ ਕੂਯਾ 'ਸਤ ਵਲੈਤਾਂ ਮੇਰੀਆਂ
'ਤਰੀਆਂ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਕੀਆਂ ਸਭ ਹਨ ਮੇਰੇ ਹੁਕਮ ਵਿਚ ਘਿਰੀਆਂ!'
ਨਾਲ ਜਲਾਲ ਫ਼ਕੀਰ ਬੋਲਿਆ 'ਸੱਚ ਕਹੁ, ਛੱਡ ਵਖੇਵਾ
'ਸਾਂਭ ਕਰੇਂਗਾ ? ਸੱਤ ਵਲੈਤਾਂ ਹੋਰ ਜੇ ਤੈਨੂੰ ਦੇਵਾਂ ?'
ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਮੂੰਹ ਝਟ ਪਾਣੀ ਭਰਿਆ, ਉਤਰ ਹਾਥੀਓਂ ਆਯਾ!
ਗੋਡੇ ਟੇਕੇ ਜੋਗੀ ਅੱਗੇ, ਹੱਥ ਬੰਨ੍ਹ ਸੀਸ ਨਿਵਾਯਾ:-
'ਬਖਸ਼ੋ ਹੁਣੇ ਜ਼ਰੂਰ ਪੀਰ ਜੀ ਪੰਜ ਸਤ ਹੋਰ ਵਲੈਤਾਂ
ਹੁਕਮ ਪਾਲਸਾਂ, ਸੇਵਕ ਰਹਿਸਾਂ, ਮੰਨਸਾਂ ਕੁੱਲ ਹਦੈਤਾਂ!'
ਦਿਤੀ ਝਿੜਕ ਫ਼ਕੀਰ ਹਸ ਕੇ 'ਓ ਮੰਗਤੇ ਹਟ ਅੱਗੋਂ।
ਨਹੀਂ ਖ਼ੈਰ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਪਾਣਾ, ਕਯੋਂ ਤੂੰ ਚੰਬੜਨ ਲੱਗੋਂ?'
ਸ਼ਰਮ ਨਾਲ ਸ਼ਾਹ ਪਾਣੀ ਹੋਇਆ, 'ਸੁਥਰਾ' ਖਿੜ ਖਿੜ ਹਸਿਆ
'ਬੇਸ਼ਕ ਅਸਲ ਮੰਗ਼ਤਾ ਓਹ ਹੈ ਜੋ ਲਾਲਚ ਵਿਚ ਫਸਿਆ!'

ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਤਾਈਂ ਇਕ ਰਾਜਾ ਸਦਾ ਦਿੱਕ ਸੀ ਕਰਦਾ!
'ਜੀਵਨ ਮੁਕਤੀ' ਰਸਤਾ ਦੱਸੋ ਕਹਿ ਕਹਿ ਹਉਕੇ ਭਰਦਾ!
ਅੱਕ ਕੇ ਇਕ ਦਿਨ ਤੁਰੇ ਭਗਤ ਜੀ, ਮੰਤ੍ਰ 'ਵਾਹਿਗੁਰੂ' ਪੜ੍ਹ ਕੇ,
'ਚੱਲ ਦਿਖਾਵਾਂ ਮੁਕਤੀ ਰਸਤਾ, ਪਰਬਤ ਚੋਟੀ ਚੜ੍ਹ ਕੇ!'
ਭਾਰੇ ਤਿੰਨ ਪੱਥਰਾਂ ਦੀ ਗੱਠੜੀ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਚੁਕਵਾਈ!
ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ 'ਏਹ ਲੈ ਚੱਲ ਉੱਪਰ ਨਾਲ ਅਸਾਡੇ ਭਾਈ!
ਜ਼ਰਾ ਦੂਰ ਚੱਲ, ਰਾਜਾ ਹਫਿਆ, ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਲੜਖਾਂਦਾ!
'ਮਹਾਰਾਜ ! ਬੋਝਾ ਹੈ ਭਾਰਾ, ਕਦਮ ਨਾ ਪੁੱਟਿਆ ਜਾਂਦਾ!'
ਇਕ ਪੱਥਰ ਸੁਟਵਾਇ ਭਗਤ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਚਲਾਇਆ!
ਥੋੜ੍ਹੇ ਕਦਮ ਫੇਰ ਚੱਲ ਉਸ ਨੇ ਚੀਕ ਚਿਹਾੜਾ ਪਾਇਆ!
ਦੂਜਾ ਪੱਥਰ ਵੀ ਸੁਟਵਾ ਕੇ ਫੇਰ ਤੋਰਿਆ ਅੱਗੇ!
ਪਰ ਹਾਲੀ ਭੀ ਭਾਰ ਓਸ ਨੂੰ ਲੱਕ-ਤੋੜਵਾਂ ਲੱਗੇ!
ਔਖੀ ਘਾਟੀ ਬਿਖੜਾ ਪੈਂਡਾ, ਉੱਚਾ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਜਾਣਾ!
ਨਾ-ਮੁਮਕਿਨ ਸੀ ਭਾਰ ਚੁਕ ਕੇ ਅਗੋਂ ਕਦਮ ਉਠਾਣਾ!
ਤੀਜਾ ਪੱਥਰ ਵੀ ਸੁਟਵਾਇਆ ਰਾਜਾ ਹੌਲਾ ਹੋਇਆ!
ਝਟ ਪਟ ਜਾ ਚੋਟੀ ਤੇ ਚੜ੍ਹਿਆ ਝਟ ਟੱਪ ਟਿੱਬਾ ਟੋਇਆ!
ਹਸ ਕੇ ਭਗਤ ਹੋਰਾਂ ਫੁਰਮਾਇਆ, 'ਏਹੋ ਮੁਕਤੀ ਰਸਤਾ!
'ਤਦ ਤੱਕ ਚੋਟੀ ਚੜ੍ਹ ਨ ਸਕੀਏ ਜਦ ਤਕ ਬੱਝਾ ਫਸਤਾ!
'ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ, ਮੋਹ, ਹੰਕਾਰ ਤਿੰਨ ਹਨ, ਪੱਥਰ ਤੈਂ ਸਿਰ ਚਾਏ!
'ਭਾਰਾ ਬੋਝ ਲੈ ਪਰਬਤ ਤੇ ਕੀਕੁਰ ਚੜ੍ਹਿਆ ਜਾਏ!
'ਮੁਕਤੀ ਚਾਹੇਂ ਤਾਂ ਤਿੰਨੇ ਪੱਥਰ ਸੁੱਟ ਕੇ ਹੋ ਜਾ ਹਲਕਾ!
'ਮਾਰ ਦੁੜੰਗੇ ਉੱਚਾ ਚੜ੍ਹ, ਪਾ ਪਰਮ ਜੋਤ ਦਾ ਝਲਕਾ!
ਰਾਜੇ ਤਾਈਂ ਗਿਆਨ ਹੋ ਗਿਆ, ਜੀਵਨ-ਮੁਕਤੀ ਪਾਈ!
'ਸੁਥਰੇ' ਨੂੰ ਭੀ ਮੁਫ਼ਤ, ਕੀਮਤੀ ਇਹ ਘੁੰਡੀ ਹੱਥ ਆਈ!

ਦੋ ਭਾਈਆਂ 'ਚੋਂ ਇਕ ਨੇ ਸਾਧੂ ਬਿਰਤੀ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀ
ਦੂਜਾ ਘਰ ਹੀ ਰਿਹਾ ਆਪਣੇ ਤੇ ਸ਼ਾਦੀ ਕਰ ਲੀਤੀ
ਸਾਧੂ ਬਨਾਂ ਵਿਚ ਫਿਰ ਫਿਰ ਕੇ ਰਿਹਾ ਤਪੱਸਿਆ ਕਰਦਾ
ਗ੍ਰਹਸਤੀ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਆਪਨੀ ਰਿਹਾ ਗੋਦ ਨੂੰ ਭਰਦਾ
ਕਈ ਸਾਲ ਦੇ ਬਾਅਦ ਜੰਗਲੋਂ ਸਾਧ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਆਇਆ
ਵੇਖ ਗ੍ਰਹਸਤੀ ਵੀਰ ਤਾਈਂ ਉਸ ਡਾਢਾ ਨੱਕ ਚੜ੍ਹਾਇਆ
ਕਹਿਣ ਲਗਾ 'ਕਿਆ ਹਾਸਲ ਕੀਆ ਤੁਮ ਨੇ ਮੁਰਖ ਭਾਈ ?
ਹਮ ਨੇ ਭਜਨ ਨਿਰੰਤਰ ਕਰ ਕੇ ਅਪਨੀ ਸ਼ਕਤਿ ਬੜ੍ਹਾਈ'
ਗ੍ਰਹਸਤੀ ਨੇ ਹਸ ਕੇ ਇਕ ਸੋਟੀ, ਕੁਝ ਗਜ਼ ਪਰੇ ਸੁਟਾ ਕੇ
ਕਿਹਾ 'ਦਿਖਾ ਤੂੰ ਇਸ ਸੋਟੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਾਸ ਬੁਲਾ ਕੇ !'
ਸਾਧ ਵਿਚਾਰਾ ਡੌਰਾ ਭੌਰਾ ਹੋਇਆ ਤੇ ਚਕਰਾਇਆ
ਕਹਿਣ ਲਗਾ 'ਯਿਹ ਬਲ ਮੇਰੇ ਮੇਂ ਅਭੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਆਇਆ!'
ਗ੍ਰਹਸਤੀ ਨੇ ਮੁਸਕਾਇ ਆਖਿਆ, 'ਹੁਣ ਮੈਂ ਸ਼ਕਤਿ ਦਿਖਾਵਾਂ ?'
'ਏਥੇ ਬੈਠਾ ਬੈਠਾ ਛਿਨ ਵਿਚ, ਸੋਟੀ ਉਰੇ ਬੁਲਾਵਾਂ ?'
ਏਹ ਕਹਿ ਅਪਨੇ ਇਕ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਕੀਤਾ ਤੁਰਤ ਇਸ਼ਾਰਾ
ਛਿਨ ਵਿਚ ਸੋਟੀ ਚੁਕ ਲਿਆਇਆ, ਸਾਧੂ ਖਿਝਆ ਭਾਰਾ
ਗ੍ਰਹਸਤੀ ਨੇ ਫਿਰ ਕਿਹਾ ਭਰਾਵਾ ! ਤੈਂ ਕੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ ?
'ਅਫ਼ਲ ਪਖੰਡ ਉਮਰ ਭਰ ਕਰ ਕੇ, ਖ਼ੂਨ ਜਗਤ ਦਾ ਪੀਤਾ
ਤੈਨੂੰ ਕੁਝ ਨਾ ਹਾਸਲ ਹੋਇਆ, ਮੈਨੂੰ ਮਿਲ ਗਏ ਬੱਚੇ
ਰੱਬ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲੂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ 'ਸੁਥਰੇ' ਸੱਚੇ

ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਭਰੇ ਵਿਚ ਸੁੱਝਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਸਿਆਣਾ !
'ਕੋਈ ਦੱਸੇ 'ਅਕਲ' ਹੂਰ ਦਾ ਕੀ ਹੈ ਖਾਣਾ-ਦਾਣਾ ?
'ਯਾਨੀ ਕੀ ਕੁਝ ਖਾ ਕੇ ਬੁੱਧੀ ਤਕੜੀ ਉੱਚੀ ਹੋਵੇ !
'ਕਿਸ ਖ਼ੁਰਾਕ ਨੂੰ ਖਾਈਏ, ਜੇਹੜੀ ਮੈਲ ਮਗਜ਼ ਦੀ ਧੋਵੇ ?'
ਭਾਂਤੋ ਭਾਂਤੀ ਇਸ ਸਵਾਲ ਦੇ ਸਭ ਨੇ ਉਤਰ ਸੁਣਾਏ !
ਸ੍ਵਾਦਾਂ ਭਰੇ 'ਅਕਲ' ਦੇ ਖਾਣੇ ਗਿਣ ਗਿਣ ਕਈ ਬਤਾਏ !
ਕਿਸੇ ਕਿਹਾ, ਦੁਧ, ਮੱਖਣ, ਘੀ, ਫਲ ਖਾਇ ਅਕਲ ਹੈ ਬੜ੍ਹਦੀ !
ਕਿਸੇ ਕਿਹਾ ਖਾ ‘ਬ੍ਰਹਮੀ ਬੂਟੀ' ਅਕਲ ਉਚੇਰੀ ਚੜ੍ਹਦੀ !
ਵਰੁਚ, ਬਦਾਮ, ਮਜੂਨਾਂ, ਯਖ਼ਨੀ, ਗਰਮਾਈਆਂ, ਸਰਦਾਈਆਂ !
ਜਿੰਨੇ ਮੂੰਹ ਸਨ ਉਨੀਆਂ ਦਸੀਆਂ ਅਕਲ-ਵਧਾਊ ਦਵਾਈਆਂ !
ਛੇਕੜ ਕਿਹਾ ਬੀਰਬਲ 'ਬੁੱਧੀ, ਕੇਵਲ ਗ਼ਮ ਹੈ ਖਾਂਦੀ !
'ਯਾਨੀ ਸੋਚਾਂ ਤੇ ਗ਼ਮ ਖਾ ਕੇ ਅਕਲ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੀ !'
ਫਿਰ ਪੁੱਛਿਆ ਅਕਬਰ ਨੇ 'ਬੁੱਧੀ, ਕੀ ਕੁਝ ਪੀ ਕੇ ਜੀਂਦੀ ?'
'ਯਾਨੀ ਗ਼ਮ ਦੀ ਖਾ ਕੇ ਰੋਟੀ ਜਲ ਦੀ ਥਾਂ ਕੀ ਪੀਂਦੀ ?
ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਜਵਾਬ ਨਾ ਆਯਾ, ਕਿਹਾ ਉਸੇ ਗ਼ਮ ਖਾ ਕੇ:-
'ਗੁੱਸਾ ਹੈ ਨਿਤ ਪੀਂਦੀ ਬੁੱਧੀ ਗ਼ਮ ਦੇ ਨਾਲ ਰਲਾ ਕੇ !
'ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਬੁੱਧ ਸਦਾ ਗ਼ਮ ਖਾਵੇ, ਗੁੱਸਾ ਪੀਵੇ !
'ਓਹੋ ਬਣੇ ਬੜਾ ਅਕਲੱਯਾ ਸਖੀ ਸ਼ਾਂਤ ਰਹਿ ਜੀਵੇ !
'ਜੋ ਮੂਰਖ ਗ਼ਮ-ਗੁੱਸਾ ਬੁੱਧੀ ਨੂੰ ਨਾ ਖੁਆਂਦੇ ਪਿਆਂਦੇ !
'ਨਿਤ ਬੇ-ਇੱਜ਼ਤ ਦੁਖੀਏ ਰਹਿੰਦੇ ‘ਸੁਥਰੇ ਤੋਂ ਠੁਡ ਖਾਂਦੇ !'

ਸੈਰ ਕਰਨ ਨੂੰ ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਨੇ ਕਦਮ , ਬਾਗ਼ ਵਿਚ ਪਾਏ
ਰੋਅਬ ਅਦਬ ਸੰਗ ਬੂਟੇ ਸਹਿਮੇ, ਸਰੂਆਂ ਸੀਸ ਝੁਕਾਏ
ਹੁਸਨ-ਹਕੂਮਤ ਦੀ ਮਸਤੀ ਸੀ, ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਤੇ ਛਾਈ
ਲੋੜ੍ਹ ਜਵਾਨੀ ਹੜ੍ਹ ਜੋਬਨ ਦਾ ਕਾਂਗ ਸ਼ਾਨ ਦੀ ਆਈ
ਇਕ ਮਾਲੀ ਤੜਕੇ ਤੋਂ ਮੇਹਨਤ ਕਰਦਾ ਕਰਦਾ ਧੌਂ ਕੇ
ਲਾਹ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜ਼ਰਾ ਥਕਾਵਟ, ਠੰਢੀ ਛਾਵੇਂ ਸੌਂ ਕੇ
ਗ਼ਜ਼ਬ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਨੂੰ, ਦੇਖ ਓਸ ਨੂੰ ਸੁੱਤਾ
'ਹੈਂ? ਏਹ ਅਦਬ ਲਈ ਨਹੀਂ ਉਠਿਆ ਮੇਰੇ ਦਰ ਦਾ ਕੁੱਤਾ'
ਹੁਕਮ ਸਿਪਾਹੀ ਨੂੰ ਦੇ ਫੌਰਨ ਠਾਹ ਗੋਲੀ ਮਰਵਾਈ
ਅਪਨੀ ਜਾਚੇ ਨਿਮਕ ਹਰਾਮੀ ਦੀ ਚਾ ਸਜ਼ਾ ਦਿਵਾਈ
ਉਸ ਮਾਲੀ ਦੀ ਵਿਧਵਾ ਮਾਲਣ ਵਾਲ ਸੀਸ ਦੇ ਪੁਟਦੀ
ਜਾ ਕੂਕੀ ਦਰਬਾਰ ਸ਼ਾਹੀ ਵਿਚ, ਪਿਟਦੀ ਛਾਤੀ ਕੁਟਦੀ
ਜਹਾਂਗੀਰ ਸਭ ਵਿਥਿਆ ਸੁਣਕੇ ਦੁਖੀ ਹੋਇਆ ਘਬਰਾਇਆ
ਰਿਦੇ ਜੋਸ਼ ਇਨਸਾਫ਼ ਭੜਕਿਆ, ਖ਼ੂਨ ਨੇਤਰੀਂ ਆਇਆ
ਪਰ ਫ਼ੌਰਨ ਹੀ ਇਸ਼ਕ ਹੁਰਾਂ ਇਕ ਤਰਫ਼ੋਂ ਸਿਰੀ ਦਿਖਾਈ
'ਹਾਇ ! ਪਿਆਰੀ ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਤੇ ਕਰਾਂ ਕਿਵੇਂ ਕਰੜਾਈ ?'
ਨੇਹੁੰ-ਨਿਆਉਂ ਦੋਹਾਂ ਦੀ ਸੁਣ ਕੇ, ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਅਕਲ ਲੜਾ ਕੇ
ਉਸ ਮਜ਼ਲੂਮ ਮਾਲਣ ਦੇ ਹਥ ਵਿਚ, ਖੁਦ ਬੰਦੂਕ ਫੜਾ ਕੇ
ਅਪਨੀ ਛਾਤੀ ਅਗੋਂ ਡੋਰੀ ਚਪਕਨ ਦੀ ਚਾ ਖੋਲ੍ਹੀ
ਕਿਹਾ 'ਮਾਰ ਮਜ਼ਲੂਮ ਮਾਲਣੇ, ਮੇਰੇ ਕਲੇਜੇ ਗੋਲੀ
'ਉਸ ਨੇ ਤੇਰਾ ਪਤੀ ਮਾਰ ਕੇ, ਕੀਤਾ ਰੰਡੀ ਤੈਨੂੰ
'ਤੂੰ ਭੀ ਉਸ ਨੂੰ ਰੰਡੀ ਕਰ ਦੇ, ਗੋਲੀ ਲਾ ਕੇ ਮੈਨੂੰ'
ਸੁਟ ਦਿਤੀ ਬੰਦੂਕ ਮਾਲਨ ਨੇ, ਲਗ ਪਈ ਭੁੱਬਾਂ ਮਾਰਨ
ਦ੍ਰਵ ਗਏ ਸਭ ਦਰਬਾਰੀ-ਦਰਸ਼ਕ ਸ਼ਾਵਾ ਲਗੇ ਉਚਾਰਨ
ਮਾਯਾ ਰੱਜਵੀਂ ਲੈ ਮਾਲਨ ਨੇ ਦਾਵਿਉਂ ਹੱਥ ਉਠਾਏ
ਇਬਕ ਅਤੇ ਇਨਸਾਫ ਸ਼ਾਹ ਨੇ 'ਸੁਥਰੇ' ਦੋਇ ਨਿਭਾਏ

ਅਕਬਰ ਕੀਤਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ 'ਬੀਰਬਲ, ਖੋਲ੍ਹ ਘੁੰਡੀ ਇਕ ਭਾਰੀ
‘ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਕੁਝ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨਾਲੋਂ ਕੇਹੜੀ ਸਭ ਨੂੰ ਪਿਆਰੀ ?'
ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਮਸਾਣਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਸਿੱਧ ਸਾਧ ਹੈ ਰਹਿੰਦਾ
'ਫ਼ੈਜ਼ੀ, ਭੇਜੋ, ਉਸ ਤੋਂ ਪੁਛੋ, ਕੀ ਕੁਝ ਹੈ ਓਹ ਕਹਿੰਦਾ ?
ਏਹ ਕਹਿ ਆਪ ਬਹਾਨਾ ਕਰ ਕੇ, ਚਲਾ ਬੀਰਬਲ ਆਇਆ
ਝਟ ਸਾਧੂ ਬਣ, ਝੁੰਬ ਮਾਰ, ਸ਼ਮਸ਼ਾਨੀਂ ਡੇਰਾ ਲਾਇਆ
ਸ਼ਾਹ ਵੱਲੋਂ ਜਦ ਫ਼ੈਜ਼ੀ ਪਹੁੰਚਾ, ਉੱਤਰ ਦਿਤਾ ਤਿਸ ਨੂੰ:-
'ਆਪੇ ਆ ਕੇ ਉੱਤਰ ਪੁੱਛੇ ਲੋੜ ਪਈ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ'
ਏਹ ਸੁਣ ਅਕਬਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਖ਼ੁਦ ਪਹੁੰਚਾ ਜਾਇ ਮਸਾਣੀ
ਸਾਧੂ ਨੇ ਏਹ ਮੱਖਣ ਕੱਢਿਆ, ਫੇਰ ਵਿਚਾਰ ਮਧਾਣੀ :-
'ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਹਰ ਬੰਦੇ ਤਾਈਂ ਗੌਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਿਆਰੀ
‘ਗੌਂ ਤਾਈਂ ਹੀ ਸ੍ਵਾਸ ਸ੍ਵਾਸ ਹਨ ਜਪਦੇ ਸਭ ਨਰ ਨਾਰੀ
‘ਗੌਂ ਪਿਛੇ ਹੀ ਨਾਰੀ ਸੇਵਾ ਭਰਤੇ ਦੀ ਹੈ ਕਰਦੀ
'ਗੌਂ ਖਾਤਰ ਹੀ ਬੈਲ ਬਣੇ ਨਰ, ਗੱਡੀ ਰੇੜ੍ਹੇ ਘਰ ਦੀ
'ਗੁਰ ਚੇਲੇ ਨੂੰ, ਚੇਲਾ ਗੁਰ ਨੂੰ, ਗੌਂ ਹਿਤ ਪ੍ਰੇਮ ਦਿਖਾਂਦੇ
'ਗੌਂ ਹਿਤ ਰਬ ਜਗ ਰਚਦਾ, ਗੌਂ ਹਿਤ ਲੋਕੀ ਰੱਬ ਧਿਆਂਦੇ
'ਗੌਂ ਨਾ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਮਜਨੂੰ ਨਾ ਲੇਲੀ ਖ਼ਾਤਰ ਸੁਕਦਾ
'ਗੌਂ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਕੋਈ ਕਿਸੇ ਦੇ ਮੂੰਹ ਤੇ ਭੀ ਨਹੀਂ ਥੁਕਦਾ
‘ਜੰਮਦਾ ਬੱਚਾ ਦੁਧ ਦੀ ਗੌਂ ਹਿਤ ਮਾਂ ਦੀ ਛਾਤੀ ਲਗਦਾ
'ਗੌਂਦਾ ਹੀ ਦੁੱਧ ਜੋਸ਼ ਚ' ਆ ਕੇ ਮਾਂ ਦੇ ਥਣ `ਚੋਂ ਵਗਦਾ
'ਗੋਂ ਬੱਧੇ ਹੀ ਆਪ ਮਹਿਲ ਤੋਂ ਚਲ ਮਸਾਣੀ ਆਏ
'ਗੌਂ ਖ਼ਾਤਰ ਹੀ ਅਸਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬਚਨ ਅਮੋਲ ਸੁਣਾਏ ।'
ਸ਼ੱਕ ਪਿਆ ਸਾਧੂ ਪੁਰ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ, ਖਿਚ ਕੇ ਝੁੰਬ ਹਟਾਇਆ
ਵਿਚੋਂ ਹਸਦਾ ਹਸਦਾ 'ਸੁਥਰਾ' ਨਿਕਲ ਬੀਰਬਲ ਆਇਆ

ਦੇਸ਼ ਹਬਸ਼ੀਆਂ ਦਾ ਇਕ ਵਾਰੀ ਔੜ ਹਥੋਂ ਤੰਗ ਆਇਆ
ਫ਼ਸਲਾਂ ਸੁਕੀਆਂ, ਕਾਲ ਪੈ ਗਿਆ, ਘਰ ਘਰ ਮਾਤਮ ਛਾਇਆ
ਭਖੇ ਨੰਗੇ ਬੱਚੇ ਵਿਲਕਣ, ਡੰਗਰ ਮਰ ਮਰ ਜਾਵਣ
ਉਡਦੇ ਪੰਛੀ ਗਸ਼ ਖਾ ਡਿੱਗਣ, ਗਊਆਂ ਰੂੜੀ ਖਾਵਣ
ਉਡਦੀ ਦਿਸੇ ਖ਼ਾਕ ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ, ਪਾਣੀ ਨਜ਼ਰ ਨਾ ਆਵੇ
ਮੂੰਹ ਚੁੱਕਣ ਅਸਮਾਨ ਵਲ ਤਾਂ ਸੂਰਜ ਅੱਗ ਵਰ੍ਹਾਵੇ
ਅਤੀ ਦੁਖ ਦੇ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਈਸ਼੍ਵਰ ਚੇਤੇ ਆਇਆ
‘ਦੁਖ ਦਾਰੂ ਸੁਖ ਰੋਗ ਹੋਂਵਦਾ ਗੁਰ ਨੇ ਹੈ ਫ਼ੁਰਮਾਇਆ
ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਹਿਤ ਇਕ ਦਿਨ ਮਿਥਕੇ ਦੁਖੀ ਹੋਏ ਸਭ ਕੱਠੇ
ਰੱਬ ਪਾਸੋਂ ਮੀਂਹ ਮੰਗਣ ਖਾਤਰ ਆਏ ਸਾਰੇ ਨੱਠੇ
ਅਰਦਾਸੇ ਹਿਤ ਇਕ ਹਬਸ਼ੀ ਉਪਦੇਸ਼ਕ ਉੱਠ ਖਲੋਇਆ
ਕਹਿਣ ਲਗਾ 'ਮੈਂ ਦੇਖ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸ਼ਰਮਸਾਰ ਹਾਂ ਹੋਇਆ
'ਵੀਰੋ ਭੈਣੋ, ਤੁਸੀਂ ਰੱਬ ਤੋਂ ਮੀਂਹ ਮੰਗਣ ਹੋ ਆਏ
ਐਪਰ ਅਪਨੇ ਨਾਲ ਛਤਰੀਆਂ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਲਿਆਏ
'ਜੇ ਰੱਬ ਤੇ ਨਹੀਂ ਸਿਦਕ ਤੁਹਾਨੂੰ, ਤਾਂ ਬਿਰਥਾ ਸੀ ਔਣਾ
'ਜੇ ਯਕੀਨ ਸੀ ਤਾਂ ਸੀ ਲਾਜ਼ਿਮ ਨਾਲ ਛਤਰੀਆਂ ਲਿਔਣਾ
'ਰੱਬ ਤਾਂ ਨਿੱਤ ਹੈ ਸੁਣਦਾ ਮੰਨਦਾ, ਸਭ ਅਰਦਾਸੇ ਸੱਚੇ
'ਹਾਇ ਸ਼ੋਕ! ਪਰ ਸਾਡੇ ਦਿਲ ਹੀ ਰੱਖਣ ਨਿਸਚੇ ਕੱਚੇ!
ਹਬਸ਼ੀ ਦੀ ਸੁਣ 'ਹਿਕਮਤ’ ‘ਸੁਥਰਾ' ਕੰਬਿਆ ਤੇ ਥੱਰਾਇਆ
'ਬੇੜੇ ਪਾਰ ਸਿਦਕ ਦੇ ਹੁੰਦੇ' ਰਗ ਰਗ ਵਿਚ ਸਮਾਇਆ

ਪ੍ਰੇਮ-ਕੁੰਡੀ ਵਿਚ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਅੜੁੰਬਿਆ ਦਿਲ
ਸਾਰੀ ਵਾਹ ਲਾਈ, ਨਾ ਛੁਡਾ ਸਕਿਆ
ਜਿਵੇਂ ਚੂਹਾ ਇਕ ਪਿੰਜਰੇ ਵਿਚ ਫਾਥਾ
ਮੁੜ ਨਾ ਪੌਣ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਖਾ ਸਕਿਆ

ਅੱਚਣਚੇਤ ਮੇਰੀ ਕੁੱਲੀ ਚੰਦ ਚੜਿਆ
ਯਾਨੀ ਭੁੱਲ ਰਸਤਾ ਓਥੇ ਆ ਗਏ 'ਓਹ'
ਹੱਥਾਂ ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਮੈਨੂੰ ਪੈ ਗਈ ਐਸੀ
ਮੂੰਹੋਂ ਬੰਦਗੀ ਭੀ ਨਾ ਬੁਲਾ ਸਕਿਆ

ਦਿਨੇ ਰਾਤ ਹਮੇਸ਼ਾ ਏ ਸੋਚਦਾ ਸਾਂ,
ਕਦੇ ਮਿਲੇ ਤਾਂ ਰੋਵਾਂਗਾ ਕੁਲ ਰੋਣੇ
ਜਦੋਂ ਟੱਕਰੇ ਤਾਂ ਗਿਆ ਭੁਲ ਸਭ ਕੁਝ
ਪੈਰੀਂ ਸੁਟ ਕੇ ਸਿਰ ਨਾ ਉਠਾ ਸਕਿਆ

ਸ਼ਰਬਤ ਪਾਣੀ ਨਾ ਕੋਈ ਬਣਾ ਸਕਿਆ
ਨਾ ਕੋਈ ਬੜੀ-ਬੋਰੀ ਹੀ ਵਿਛਾ ਸਕਿਆ
ਨਾ ਖ਼ੁਦ ਰੋ ਸਕਿਆ, ਨਾ-ਰੁਆ ਸਕਿਆ
ਨਾ ਦਿਲ ਚੀਰ ਕੇ ਅਪਨਾ ਦਿਖਾ ਸਕਿਆ

ਮੈਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ, ਬੇਬਸ ਸਿਰਫ ਕੱਲਾ
ਬੇਬਸ ਆਪ ਭੀ ਹੈ ਬੇਬਸ ਕਰਨ ਵਾਲਾ
ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਜੋ ਅੱਗ ਤਾਂ ਲਾ ਬੈਠਾ
ਪਰ ਨਾ ਆਪ ਭੀ ਉਸ ਨੂੰ ਬੁਝਾ ਸਕਿਆ

ਹੋਰ ਕੁੱਲ ਬੇਬਸੀਆਂ ਤਾਂ ਝੱਲੀਆਂ ਸਨ
ਐਪਰ ਡੁੱਲ੍ਹਿਆ ਓਸ ਦਿਨ ਸਬਰ-ਪ੍ਯਾਲਾ
ਡਿੱਠਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਸਦਿਆਂ ਨਾਲ ਵੈਰੀ
ਨਾ ਕੁਝ ਜ਼ੋਰ ਚਲਿਆ, ਨਾ ਹਟਾ ਸਕਿਆ।

‘ਸੁਥਰਾ' ਸਦਾ ਹਸਾਂਦਾ ਹੈ ਜਗਤ ਤਾਈਂ
ਕੇਹੜੇ ਕੰਮ ਉਸ ਦੀ ਕਰਾਮਾਤ ਹੈ ਏਹ?
ਰੋਸਾ ਉਨਾਂ ਦਾ ਜੇ ਨਾ ਹਟਾ ਸਕਿਆ,
ਕੁਤਕੁਤਾਰੀਆਂ ਕਰ ਨਾ ਹਸਾ ਸਕਿਆ।

ਪੁੱਤਰ ਦੀਆਂ ਫ਼ਜ਼ੂਲ ਖ਼ਰਚੀਆਂ ਤੋਂ ਡਾਢਾ ਦਿਕ ਹੋ ਕੇ
ਕਿਹਾ ਪਿਤਾ ਨੇ, ‍‍‌‍‍‌ਕ੍ਰੋਧ-ਬਿਤਰਸੀ ਵਿਚ ਸਿਖਿਆ ਨੂੰ ਗੋ ਕੇ:-
'ਹੁਣ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦਾ ਮੈਂ ਪੈਸਾ, ਜਾਹ ਕਰ ਆਪ ਕਮਾਈ
'ਜਵਾਨ ਹੋ ਗਿਓਂ, ਦਸ ਕਦੀ ਤਾਂ, ਖਟ ਕੇ ਪੈਸਾ ਪਾਈ'
ਦਿਨ ਭਰ ਫਿਰ ਤੁਰ ਬਾਹਰ ਬੇਟਾ, ਖ਼ਾਲੀ ਘਰ ਨੂੰ ਆਇਆ
ਮਾਂ ਨੇ ਕਰ ਕੇ ਰਹਿਮ ਓਸ ਨੂੰ ਚੋਰੀ ਪੌਂਡ ਫੜਾਇਆ
ਪਿਓ ਨੂੰ ਦਸਿਆ ਪੌਂਡ ਪੁਤ ਨੇ, ਖਟ ਕੇ ਹੈ ਮੈਂ ਲਿਆਂਦਾ!'
ਉਸ ਨੂੰ ਬੜੀ ਹਰਾਨੀ ਲੱਗੀ, ਦਿਲ ਵਿਚ ਸੋਚ ਦੁੜਾਂਦਾ
ਛੇਕੜ ਕਿਹਾ ਹੱਸ ਕੇ 'ਬੇਟਾ, ਖੂਹ ਵਿਚ ਸੁਟ ਦੇ ਇਸ ਨੂੰ'
ਬੇਟੇ ਨੇ ਝਟ ਖੂਹ ਵਿਚ ਸਿਟਿਆ ਪੌਂਡ ਦਿਖਾ ਕੇ ਤਿਸ ਨੂੰ
ਅਗਲੀ ਸੰਧ੍ਯਾ ਲਾਲ ਹੁਰੀ ਜਦ ਫਿਰ ਖਾਲੀ ਘਰ ਆਏ
ਤਰਸ ਭੈਣ ਨੂੰ ਆਇਆ, ਚੁਪਕੇ ਪੰਜ ਰੁਪਏ ਫੜਾਏ
ਕਿਹਾ ਪਿਤਾ ਨੇ ਹੱਸਕੇ ‘ਇਹ ਭੀ ਖੂਹ ਵਿਚ ਸੁਟ ਭੁਆ ਕੇ!'
ਪੁੱਤਰ ਨੇ ਝਟ ਹੁਕਮ ਮੰਨਿਆ ਪੰਜ ਰੁਪਏ ਗੁਆ ਕੇ!
ਤੀਜੇ ਦਿਨ ਨਾ ਮਾਂ-ਭੈਣ ਨੇ ਪੈਸਾ ਦਿਤਾ ਕੋਈ
ਬੜੀ ਗੜਬੜੀ ਲੱਗੀ ਲਾਲ ਨੂੰ, ਡਾਢੀ ਚਿੰਤਾ ਹੋਈ
ਦੋ ਤਿੰਨ ਪੰਡਾਂ ਚੁਕੀਆਂ ਜਾ ਕੇ ਹੱਡ ਅਪਨੇ ਕੁੜਕਾਏ
ਮਸਾਂ ਕਿਤੇ ਕਰ ਕਠਨ ਮਜੂਰੀ ਦੋ ਆਨੇ ਹੱਥ ਆਏ
ਪਿਉ ਨੇ ਪੈਸੇ ਦੇਖ ਹੱਸ ਕੇ ਕਿਹਾ, 'ਖੂਹੇ ਵਿਚ ਸੁਟ ਦੇ !'
ਪਿਆ ਲੜਨ ਨੂੰ ਪੁਤ ਅਗੋਂ, 'ਪੈਸੇ ਹਨ ਕੋਈ ਲੁਟ ਦੇ?'
'ਗਰਦਨ ਤੋੜੀ, ਮੋਢੇ ਤੋੜੇ, ਹਡ ਗੋਡੇ ਤੁੜਵਾਏ
'ਲਹੂ ਵੀਟ ਕੇ ਆਪਨਾ, ਪੈਸੇ ਮਰ ਕੇ ਅਠ ਕਮਾਏ
'ਏਹਨਾਂ ਨੂੰ ਖੂਹ ਵਿਚ ਸੁਟ ਦੇਵਾਂ? ਕਿਉਂ ਨਾ ਖੁਦ ਡੁਬ ਜਾਵਾਂ?
'ਜੇ ਪੈਸੇ ਹਨ ਖੂਹ ਵਿਚ ਸੁਟਣੇ, ਕਾਹਨੂੰ ਪਿਆ ਕਮਾਵਾਂ?'
ਪਿਓ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹਸ ਕੇ 'ਬੇਟਾ, ਖੁਸ਼ੀ ਹੋਈ ਅਜ ਮੈਨੂੰ
'ਹੱਕ-ਹਲਾਲ ਕਮਾਈ ਦੀ ਕੁਝ ਕਦਰ ਪਈ ਹੈ ਤੈਨੂੰ
‘ਮੁਫ਼ਤ-ਮਾਲ ਤੇ ਪਿਉ ਦੀ ਦੌਲਤ, ਖੁਲ੍ਹ ਕੇ ਲੋਕ ਉਡਾਂਦੇ
ਲਹੂ-ਪਸੀਨਾ ਕਰ ਜੋ ਖਟਦੇ 'ਸੁਥਰੇ' ਕਦਰਾਂ ਪਾਂਦੇ!'
(ਇਸ ਰਚਨਾ ਤੇ ਕੰਮ ਜਾਰੀ ਹੈ)